Geçmişi çok eskilere dayanan mangala oyunu için bazı kaynaklar, eski dönemlerde Mangala’nın sadece eğlence amaçlı olarak değil kayıt tutmak için de kullanıldığını söylemektedir. İlk dönemlerinde taşlar yerine tohumlarla oynanan oyun zaman içinde malzemesini değiştirse de Mangala, Türklere özgü eski oyunlardandır. Bakalım, Mangala aslında neymiş ve nasıl oynanırmış?

Mangala Nedir?

Köçürme ya da dünyadaki yaygın ismiyle Mankala olarak da bilinen Mangala Türklerin kültürüne özgü zekâ oyunlarındandır. ‘Köçürme’ adı Gaziantep, Urfa ve Hatay gibi şehirlerden gelmektedir ve gelenekseldir. Dolayısıyla, son yıllarda ülkemizde üretilen Köçürme oyunları piyasaya Mangala ismiyle sürülmüştür. Mangala, Irak’ın Halusa, Filistin’in El-mankala ve Baltık Alman oyunlarından Bohnenspiel ile oldukça benzerlik göstermektedir. Ayrıca, Mısır’da bedeviler tarafından oynanan ve kuralları önemli ölçüde farklılık gösteren Mangala isimli başka oyun daha bulunmaktadır.

Türklerin Osmanlı’dan kalma minyatürlerinde, 16. yüzyıldan başlayarak mangala oyununa ait betimlemeler yer almıştır. Kültür araştırmacısı Metin And, Mangala’nın Binbir Gece Masalları’nda anlatılan Mankala oyunuyla doğrudan bağlantısı olabileceğini söylemiştir. Batılı kaynaklar ise Mangala’dan ilk kez 1694’te İngiliz doğu bilimci Thomas Hyde’ın çalışmasında bahsetmiştir. Jean Antoine Guer’in 1747 yılında Paris’te yayımladığı Türklerin Gelenek ve Alışkanlıkları eserinde ise oyundan Mangola ismiyle bahsedilmiştir. Ancak Mangola, 1860’lı senelerin başlarında İngiltere’de yeni oyun türü olarak lanse edilmiş ve Jaques şirketi tarafından piyasaya sürülmüştür.

Günümüzde, Türkiye’de klasik Mangala’nın kuralları bilinir ve uygulanır. Bununla birlikte, Güneydoğu Anadolu’da Gaziantep gibi yerlerde aynı isimle oynanan oyun klasik Mangala’dan ziyade daha çok Suriye’nin Mecnun Oyunu’na benzemektedir. Öte yandan Anadolu’da, Erzurum’da Pıç, Safranbolu’da Altıev ve Ilgın’da Meneli Taş gibi farklı yöntemlerle ve isimlerle oynanan Mankala türleri de vardır. Tüm bunların yanında oyunun bazı sembolik kavramları da vurguladığına inanılmaktadır. Tahtasındaki 12 oyuk bir yılın 12 ayını, oyuklarda yer alan 4 taş ise 4 ayı temsil etmektedir. Tahtanın sağ ve sol kanadında bulunan hazineler ise Doğu ve Batı’yı sembolize etmektedir.

Ayrıca En Eğlenceli 6 Kelime Oyunu Tavsiyesi adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Mangala Nasıl Oynanır?

Türklerin eskilerden kalma zekâ ve strateji oyunu olan Mangala’yı oynamak için iki kişi gerekmektedir. Karşılıklı konumlanacak iki kişinin, oyun tahtası üzerinde 6’şar tane kuyusu ve her oyuncunun toplayacağı birer tane hazineleri bulunmaktadır. Oyunda toplamda 48 taş bulunur. Bu 48 taş, her kuyuya 4’er tane olmak üzere dağıtılır. Her iki tarafın önünde kalan tarafta bulunan yan yana 6 kuyu, o oyuncunun bölgesi olur. Karşı tarafta kalan 6 kuyu ise rakibin bölgesidir. Oyunda amaç, her oyuncunun kendi bölgesindeki hazinede en çok taşı biriktirmesidir. Setin sonunda kendi hazinesinde en çok taşı biriktiren oyuncu o seti kazanmış olur. Oyuna başlayacak kişi kurayla seçilir ve oyunda 4 adet temel kural vardır:

1.Kural: Kura sonucunda çıkan kişi oyuna başlama hakkı kazanır, kendi bölgesinde bulunan 6 kuyudan istediğini seçer ve oranın 4 taşını alır. Taşlardan 1 tanesini aldığı kuyuya, diğerlerini de teker teker saatin tersi yönüne, yani sağa doğru, bırakarak eldeki taşlar bitene kadar devam eder. Eğer sıra hazinesine geldiğinde elinde taşı kalırsa oyuncunun tekrar oynama hakkı doğar. Oyuncunun kuyusunda sadece tek taşı varsa, sıra ona geldiğinde bu kalan taşı sağdaki kuyuya taşıyabilir. Daha sonra hamle sırası rakip tarafa geçer. Her sette, oyuncuların elinde kalan son taş ya da taşlar oyunun devamı için kaderi belirlemektedir.

2.Kural: Oyuncu, hamle sırası geldiğinde kendi kuyusundan aldığı taşları diğer kuyulara bırakırken elinde taş kalması halinde, rakip bölgedeki kuyulara da ayrıca taş bırakmaya devam eder. Oyuncunun elinde kalan son taş, rakip bölgede denk geldiği kuyuda taşların sayısını çift yaparsa (2, 4, 6, 8 vb. gibi), oyuncu bu kuyudaki tüm taşların da sahibi olur ve onları kendi hazinesine koyma hakkı kazanır. Daha sonra, hamle sırası karşı tarafa geçer.

3.Kural: Taşları dağıttıktan sonra oyuncunun elinde kalan son taş kendi tarafında yer alan boş kuyulardan birine denk gelirse ve eğer bu boş kuyunun karşı tarafında rakibinin taşı bulunuyorsa oyuncu, hem kendi boş kuyusuna bıraktığı taşı hem de rakibinin kuyusundaki taşları alma hakkına sahip olur. Daha sonra, hamle sırası karşı tarafa geçer.

4.Kural: İki taraftaki kuyulardan birinde, yani oyunculardan birinin tarafında yer alan taşlar tamamen bittiğinde oyunun seti sona erer. Kendi tarafında taşları biten ilk oyuncu rakip tarafta bulunan tüm taşları da kendi taşlarıyla birlikte kazanır. Dolayısıyla, son ana kadar kimin kazanacağı asla belli olmaz. Oyun toplamda 5 setten oluşur ve tek sette kazanan oyuncu (1) puan alırken berabere biten setlerde her oyuncu (0,5)’er puan alırlar.

Mangala Taktikleri

Mangala oyununda uygulanması özellikle faydalı olacak taktikler arasından ilki, ilk hamlenin oldukça önemli olmasıdır. Yapılan kura sonucunda taraflardan hangisinin oyuna başlayacağı seçildiğinde, başlayacak olan tarafın son taşını kendi hazinesine denk getirmeye çalışması ilk hamle olarak epey faydalı adımlardan olacaktır. Bunu sağlayabilmek için, oynayan tarafın kendi sırasından başlayarak 3. kuyuda yer alan taşları alması gerekmektedir. Böylelikle, taşlar diğer kuyulara da dağıtılarak hazineye kadar ilerlenebilir. Eğer bu adım başarıyla tamamlanırsa hem hazineye taş ulaşmış olacak hem de ekstra hamle hakkı doğacaktır.

Karşı taraf eğer tek sayılı kuyularından birini bırakmışsa, bu boşluğa taş denk getirmeye çalışarak kuyuda yer alan tüm taşları doğrudan hazineye alma ihtimali doğabilir. Böyle durumlar rakibin psikolojik olarak da yıpranmasını sağlar. Dolayısıyla oyunda boş kuyulara dikkat ekmek en faydalı taktiklerdendir. Boş kuyular, özellikle karşı tarafındaki kuyu doluysa çok önemlidir. Bunun sebebi, oynanan son taşın boş kuyulara denk gelmesi halinde, o boş kuyunun karşısında yer alan tüm taşların da hazineye aktarılmasıdır. Bu boş kuyular, oyun esnasında en fazla gözden kaçan fırsatlardandır. Boş kuyular sayesinde rakip, aniden yenilgiye uğratılabilir. Bu sebeple, tahtada yer alan boş kuyulara her zaman dikkat edilmeli ve taraflar oyun stratejilerini bu boş kuyulara göre oluşturmalıdır.

Ayrıca Taşlarla Oynanan Nostaljik Oyun Önerileri adlı yazımıza göz atabilirsiniz.

Alternatif Oynama Yöntemi

Kale yöntemi olarak adlandırılan bu üslupta, daha önce de bahsettiğimiz 1. ve 2. kurallar aynı şekilde geçerlidir ancak, taşların dağıtımı sırasında hazinelere taş bırakılmaz.

3. ve 4. kurallar ise kale yönteminde uygulanmaz.

Bu kurallar yerine, taşları dağıtan oyuncunun elinde kalan son taş, rakip tarafın bölgesinde denk geldiği kuyuda taşların sayısını 3 yaparsa, bu kuyu taşları dağıtan oyuncu tarafından ele geçirilir.

Bu oyuncu, kendisi ve rakibi tarafından ileride bu kuyuya konacak tüm taşların sahibi olur. Dolayısıyla oyuncunun sahip olduğu veya olacağı tüm taşlar, oyuncunun hazinesine girebilir. Kale yönteminin tercih edildiği oyunlarda, taşlar dağıtılırken hazinelere taş bırakma kuralı uygulanmaz.

Kalenin belirlenmesi adına farklı renklerde taşlar kullanılır.

İki taraf da 6 numaralı kuyuya kale kuramaz.

Oynanan her sette, her oyuncu sadece birer kez kale kurabilir.

Setin bitişi, her iki taraftan birinin önündeki kuyularda taş kalmaması halinde gerçekleşir. Önündeki kuyularda taş kalması halinde oyuncu, bu taşları kendi hazinesine koyar ve en son hazinelerdeki taşlar sayılır.

Hazinelerdeki taşlar sayılır ve en fazla taş biriktiren setin galibi olur.