Dünya Tarihini Değiştiren Devrimler

Minik Tospik yazdı. 25 Nisan 2021 818 okunma

Bildirimlere izin ver

Yeni Çağ olarak anılan devirlerden bu yana, dünya ülkeleri öyle toplumsal olaylara ev sahipliği yapmıştır ki yaşanan mücadeleler yalnızca kendi coğrafyalarında değil, başka başka diyarlarda da, daha iyi bir yaşam uğruna; insanlık, eşitlik ve özgürlük uğruna verilecek başka savaşlara esin kaynağı olmuşlardır. Bu mücadelelerin büyük çoğunluğunda, çok canlar yitip gitmiştir. Daha iyi bir gelecek için savaşan iyi insanların hatırına döner bu dünya…

1. Sanayi Devrimi (1760-1840)

Avrupa'da 18. ve 19. Yüzyıllarda bilimsel ve teknolojik buluşların üretimde kullanmaya başlanması, buhar gücüyle çalışan makinelerin makine sanayisini oluşturması gibi gelişmeler, Avrupa'da sermaye birikimi ile ilgili politikaların değişim sürecini başlatmıştır. Orta sınıf halkların alım gücünün yükselmesi, bankacılık sektörünün hızla gelişmesi gibi pek çok sebep uzun bir değişim sürecinin itici güçleri olmuştur. Sanayi Devrimi, İngiltere’ den başlayarak Avrupa, Amerika ve Japonya'yı etkisi altına almış; ardından tüm dünya ülkeleri kaçınılmaz olarak sanayi gelişiminin etkisi altında varlıklarını sürmüşlerdir.

2. Amerikan Devrimi (1775-1783)

Avrupa’dan Amerika kıtasına gelerek yerleşen ilk koloninin adı Virjinya’dır. Büyük Britanya’ya bağlı ve sayıları 13’ü bulan bu koloniler 1775 yılında Britanya İmparatorluğu'na karşı ayaklanarak ‘Amerikan Bağımsızlık Savaşı’ mücadelesine girdiler. 1776 yılında 13 koloniden temsilciler bir araya gelerek “Amerika Birleşik Devletleri”ni kurmaya zemin hazırlayan “Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi”ni yayımladılar. Yeni Amerikalılar Fransa devleti ile ittifak kurdular. Savaşın devam ettiği dönemde iki Britanya ordusu Amerika-Fransa ittifakına ait birleşik ordu tarafından esir alındı. 1783 yılında Paris Antlaşması ile barış sağlandı. Amerikan devrimi Britanya imparatorluğunun da Amerika’daki siyasi varlığının sona ermesine sebep olmuştur.

3. Fransız Devrimi (1789-1799)

1789 Fransa'sında toprak sahiplerinin ve asillerin ayrıcalıkları, kentli halkın refahına ve özgür toplumsal iradesine izin vermemektedir. Asiller toplumsal konumunu ve ekonomik gücünü koruma arzusunda, kentli halk ise ekonomik güçlerine rağmen toplumsal konumlarını elde edememekten yakınmaktadır. Öte yandan köylüler de yüksek vergiler ödemekten bıkmıştır. Fransız kentsoyluları sarayın ve seçkinlerin kontrolünden çıkmaya başlamıştır. Kitap okuma oranı artmakta, halk bilinçlenmekte; aileler çocuklarını yüksek tahsil yapmaya teşvik etmekte, kültürel düzeylerini yükseltmektedir. Yayınevleri çıkardıkları gazeteler, hazırladıkları bildirilerle, halkın bilinçlenmesine katkı sağlamaktadır. Tüm bu koşullar değişim isteyen halkın taleplerini olgunlaştırmıştır.

Büyük çatışmalara sahne olan Fransız devrimi sonuç olarak egemenliği saraydan alarak halka vermiştir. Milliyetçilik prensibi siyasal anlamda özellikle çok uluslu devletlerin parçalanmasında ve yeni devletlerin kurulmasında etkili olmuştur. Aynı zamanda Fransız İhtilâli evrensel olduğundan Yeni Çağ'ın sonu, Yakın Çağ'ın başlangıcı olarak da kabul edilmiştir.

4. Haiti Devrimi (1791-1804)

Afrikalı kölelerin Batı’da yarattığı en büyük ayaklanmadır. Devrimden önce bölge “Saint-Domingue” adında bir Fransız kolonisidir. Köleliğin hüküm sürdüğü dönemde pek çok köle isyanı gerçekleşmiş olmasına rağmen bölgeyi tamamen özgürleştiren ve başarı sağlanmış tek ayaklanma Haiti Devrimidir. Devrim sürecinde Afrika kökenli halk hem Fransız egemenliğinden hem de köleliğin boyunduruğundan kurtulmuştur. Haiti Devrimi neticesinde Haiti, tarihteki “siyahlar tarafından yönetilen ilk cumhuriyet” olmuştur.

5. Xinhai Devrimi (1911)

1911 Devrimi olarak da anılan, Çin'in son imparatorluk hanedanının devrilip yerine Çin Cumhuriyeti'nin kurulduğu devrimdir. Çin takviminde “Xinhai (辛亥)-gövde dalı-“ yılına denk geldiğinden Xinhai Devrimi olarak adlandırılmıştır. Devrim sürecinde birçok ayaklanma ve çatışma yaşanmıştır. Ancak sürecin can alıcı noktası, Demiryolları Koruma Hareketi'nin kötü idare edilmesi nedeniyle 10 Ekim 1911'de çıkan ve bastırılamayan Wuchang Ayaklanması idi. Devrim gerçekleştiğinde 8 yaşında olan Son İmparator Puyi tahttan indirilmiş ve Çin'de 2000 yıllık imparatorluk dönemi sona ermiştir. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte Modern Çin tarih sahnesine çıkmıştır.

6. Ekim Devrimi (1917)

Şubat Devrimi ve Ekim Devrimi birbirini tamamlayan iki büyük tarihsel gelişmedir. 1. Dünya Savaşı sırasında Rusya’da ortaya çıkan bu ilk devrim hareketi, Romanov Hanedanı ve Rus İmparatorluğunun çökmesi, devamında Rusya’da iç savaş yaşanması ve sonunda Sovyetler Birliğinin kurulması ile sonuçlanmıştır. Aslında devrim 8 Mart tarihinde gerçekleşmiştir ama o dönemde Rusya'da kullanılmakta olan Julyen takviminde tarihler 23 Şubat’ı gösterdiği için "Şubat Devrimi" olarak anılmıştır. Şubat 1917’de çarlık rejiminin yıkılması ile kurulan fakat beklentileri karşılamayan geçici hükümet “Ekim Devrimi” ile düşmüştür. Böylece iktidar Vladimir Lenin’in liderlik ettiği Bolşeviklere geçmiştir. Bolşevik karşıtı ve monarşi yanlısı olan Beyaz Ordu mensuplarının başlattığı olaylar iç savaş yaratmıştır. İç savaştan yengi ile çıkan Bolşevikler, Sovyetler Birliği’ni kurmuştur.

Ekim Devrimi ile ilk ve en büyük sosyalist devlet kurulmuştur. Sosyalist yaklaşımın/düşüncenin tüm dünyaya yayılmasında etkili olmuş; 20. yüzyılda dünya tarihini değiştiren en önemli devrimlerde biri olarak kayda geçmiştir.

Ayrıca Fatih Sultan Mehmet'in tarihe geçen sözleri bilgilerine bakabilirsiniz.

7. Türk Kurtuluş Savaşı (1919/1923)

Türk Kurtuluş Savaşı, İstiklal Savaşı ya da Millî Mücadele! 1. Dünya Savaşı'nda yenilen Osmanlı İmparatorluğu İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmiştir. Yurdu işgalden kurtarmak; ülke bütünlüğünü yeniden tesis etmek için Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk tarafından liderlik edilen pek çok cephede mücadeleye sahne olan siyasi ve askeri mücadele; bir büyük bağımsızlık savaşıdır.

Batıda Yunan, Güneyde Fransız orduları ile doğuda Ermeni kuvvetleri ve İtilaf güçleri ile işbirliği yaparak tahtını korumayı amaçlayan padişahın taraftarları ve düşman kuvvetleri ile mücadele edilmiştir.

İzmir’ in Yunan işgaline uğramasıyla tetiklenen mücadele, baştan beri İtilaf kuvvetlerine karşı direnmek gayesinde olan Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişi olarak 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkarak toplu bir direnişi örgütlemesi ile başlamıştır. Mustafa Kemal kongreler düzenleyerek halkı manen savaşa hazırlamış ve askerî direnişi örgütlemiştir. Uzun, kanlı ve zorlu bir milli mücadelenin sonunda, 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Mütarekesi’nin imzalanması ile Kurtuluş savaşı fiilen; 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması ile de topyekûn sona ermiştir.

29 Ekim 1923 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti kurulmuş ve Atatürk, kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı olmuştur.

8. Çin Komünist Devrimi (1934)

1934'te başlayan ve 1949 senesinde Çin Halk Cumhuriyeti'nin ilanı ile sonuçlanan Maocu halk devrimidir. 1911 devrimi ile başarılı neticeler elde edemeyen Çin’de iç ve dış destekli kıpırdanmaların yaşandığı dönemdir. 1928’de kurulmuş olan Kızıl Ordu, Çin komünistlerinin başı olan Mao tse-tung’un liderliğinde “Uzun Yürüyüş”ü başlatmıştır.

Çinliler 1931’den başlayarak Japonların saldırısına uğramışlardır. Japonlar Pekin, Nankin ve Şanghay’ı ele geçirmişler ve Nankin’de Japon hükümeti kurmuşlardır. Nankin’de Japon askerlerince 200.000 Çinli öldürülmüştür. 2. Dünya Savaşı sonunda yenilgiye uğrayan Japonlar Çin’den gönderilir ama bu kez de Mao'nun Kızıl Ordusu ile Çan Kay Şek arasında iç savaş başlar. İç savaşı Mao kazanır ve Çan Kay Şek Tayvan'a çekilir. Komünist devrim mücadelesi, 1949 senesinde Çin Cumhuriyetinin ilan edilmesiyle noktalanmıştır.

9. Küba Devrimi (1953/1959)

26 Temmuz Hareketi'yle indirilen Batista rejiminden, Fidel Castro önderliğinde yeni bir Küba hükümeti kurulmasına dek uzanan süreçtir. 26 Temmuz 1953 tarihinde Moncada Kışlası isyanı gerçekleşmiş, 1 Ocak 1959'da Batista kovulmuş; Santa Clara ve Santiago de Cuba şehirleri Fidel Castro, Che Guevara, Raul Castro liderliğindeki isyancılar tarafından ele geçirilmiştir. Zaferle sonuçlanan Küba Devrimi ile Küba’da ekonomik ve sosyal alanlarda önemli değişiklikler gerçekleşmiştir. Yabancı şirketler kamulaştırılarak, toprak reformu hayata geçirilmiştir.

Ülkede önemli yatırımları mevcut olan Amerika, Castro yönetimini düşürmek için birçok girişimde bulunmuştur. Domuzlar Körfezi Çıkartması olarak bilinen bir saldırıyla ülkeyi işgal etmeye çalışmış ancak başarılı olamamıştır. Bunun ardından Küba hızlıca sosyalist sistemi uygulamaya koymuş ve Sovyetler Birliği ile yakın ilişkiler kurmuştur.

10. Karanfil Devrimi (1974)

Portekiz'de 25 Nisan 1974 tarihinde şiddet kullanılmadan gerçekleştirilen askerî darbedir. Portekiz'in diktatörlükten demokrasiye geçmesini sağlayan bir değişimin başlangıcıdır. Karanfil Devrimi ile Portekiz Devleti'nin Afrika'da sürdürdüğü sömürge politikası ve savaş sona ermiştir. Devrimden önce de pratikte Portekiz'den kopmuş olan Gine-Bissau bağımsızlığını ilan etmiştir. São Tomé ve Príncipe adalarında yönetim bir geçiş hükûmetine devredilmiş; Hindistan'ın Goa, Daman ve Diu üzerindeki egemenliği tanınmıştır. 25 Haziran 1975'te Mozambik ile imzalanan antlaşmayla bu ülke de bağımsızlığını kazanmıştır.