İnsanlık tarihinden bu yana sosyal hayatı temin etme anlamında çaba göstermiş pek çok uygarlık, hayatı kolaylaştırma adına bir şekillenmenin öncüsü olmuştur. Zamanı ölçmek ve belli dilimlere ayırmak, sosyal yaşantının bir düzenini sağlamada ne kadar etki ettiyse, ticari yaşam gibi ekonomik temelli pek çok buluşun ortaya çıkması da kaçınılmaz olmuştur. Yerleşik yaşam ve yönetim sisteminin hakim olduğu toplumlarda, tüccarlar, zanaatkarlar ve yerleşik halkın sosyal ve ticari ilişkilerinde güven unsuru önemliydi. Bu yüzden gerek ticari ilişkiler olsun, gerek projeleri tasarlamak, yapı planları oluşturmak için olsun, ölçü birimleri farklı adlarla kullanılmaktaydı. Geçmişte kullanılan ölçü birimleriyle, pek çok unsur günümüze kadar farklı yol ve tekniklerle hesaplanmıştır. Yazımızda Türk toplumlarında eskiden kullanılan ölçü birimleri nelerdir, şimdi bu konuya yer vereceğiz.

1. Çeki

Osmanlı toplumunda kullanılan ağırlık ölçüsü çeki, metrik olarak karşılığı 225,789 kilograma denk gelen bir ölçüdür. Özellikle tüccar sınıfın o dönemler sıkça kullandığı bu birimde dönüşümler şu şekilde yapılmaktaydı. 1 çeki=4 kantar, 1 kantar= 44 okka, 1 batman=6 okka, 1 dirhem=3,2073 gram.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler yazımızı linke tıklayarak okuyabilirsiniz.

2. Kantar

Ağırlık ölçüsü birimlerinde ciddi ağırlıkları hesaplamak için kullanılan kantar, 56,5 kilogram ağırlığa günümüzde karşılık gelmektedir. Osmanlı dönemi ölçü araçlarından kantarın günümüzde kullanımı yoktur.

3. Batman

Yine eski Türk toplumlarının kullandığı ağırlık birimi olan batman, 6 okka ağırlığına denk 7,69767 kilograma denk düşen bir ağırlık birimidir.

4. Okka

Latincesi on ikilik anlamına gelen ağırlık birimi okkanın, 400 dirheme denk gelen ağırlığı 1283 gram olarak hesaplanmaktaydı. Arap kültüründen Türklere geçmiş olan okka ağırlık birimi, Osmanlı döneminde en yaygın kullanılan birimlerdendi. Metrik sistem olarak geçişinin yapıldığı okkanın standart ağırlığı, 1,282945 kilo olarak değerlenmiştir. Bu ölçü birimin uygulandığı şehir ve bölgelere göre oranlarında bazı değişiklikler söz konusu olmuştur. Dirhemin bir üst sınıfı sayılmaktadır.

5. Dirhem

Ölçü birimlerinde yapılan değişikliklere kadar uygulanma sahası bulmuş olan ağırlık birimi dirhem, metrik bir ifadeyle 0,003207 kg=3,207 grama eşittir. Dirhem aynı zamanda eski gümüş bir para birimi olarak 2,97 gram ağırlıkta kullanılmaktaydı. 1 dirhem=4 dönük, 1 dönük=4 kırattır.

6. Kırat

En küçük ağırlık ölçüsü birimlerinden olan kırat, 0,2004 grama karşılık gelmekte olup, 0,0002004 kilogram metrik karşılığıdır.

Türklerin tarih boyunca hangi takvimleri kullandığını merak ediyorsanız, linke tıklayarak yazımızı okuyabilirsiniz.

1869 senesinden itibaren Hatt-ı Humayun kanunnamesiyle uzunluk ölçüsünün metre olması ön görülmüştür. Sultan II. Abdülhamit döneminde metrik ağırlıklı bir sisteme geçiş 1881 senesinde planlandıysa da 1895 senesinde eski ölçü sistemleri kullanılmaya devam etmiştir.  Arazi ölçü birimlerinde ar, hacim ölçüsü birimlerinde öşr-i zira küp (litre) kullanıldı. Ağırlık ölçüsü sayılan dirhem-i aşarı gram cinsinden kullanılmaya devam etmiştir.