Dünya'nın Oluşumundan Bugüne Kıtaların Ayrılışı
Cahil Uzman yazdı. 23 Haziran 2020 2.389 okunma
Dünyanın aslında bugünkü kıta görünümüne bakıldığında uzun bir zamanda geçirdiği değişim yüzünden bu hale geldiği anlaşılacaktır. Kıtaların birbirinden ayrıldıkları yerler diğer bir kıtadan kopmuş izlenimi vermektedir. Ancak dünya’nın oluşumundan bugüne kıtaların ayrılışı çok uzun bir zaman dilimini kapsayan bir olgudur.
Yerkabuğu ve Plaka Nedir?
Dünyanın katı yüzeyi olan ve kara parçası ya da kıta diye adlandırılan kısımlar esasında sürekli kayma halindeler ancak çok yavaş hareket ettikleri için kıtaların büyük çapta yer değiştirmesi çok kısa sürelerde mümkün görünmüyor ve genelde ne kadar büyük bir şekilde hareket ettiklerini görmek için milyonlarca yıl beklemek gerekiyor. Yerkabuğu, kara parçalarının toplandığı alan olmakla birlikte yerkabuğunu da plaka denilen büyük kıtalar meydana getiriyorlar.
Yerkabuğu Nasıl Oluştu?
Yer kabuğunun oluşumu, günümüzden 4,54 milyar yıl öncesine kadar götürülebilen bir dönemi kapsamaktadır. Bu kadar zaman önce yeryüzünde sadece lav denizleri bulunuyordu. Lavların su ile temasları sonucunda zamanla katı yapılar ortaya çıkmaya başladı. Dünyanın bu ilk halinin oluşumundan yaklaşık 20 ile 100 milyon yıl sonrasında dünyaya Mars büyüklüğünde olan Theia isimli bir cisim çarptı. Böylece bu çarpışma dünyanın uydusu olan Ay’ı yarattığı gibi aynı zamanda yerkabuğunu da eriterek dünyayı tam anlamıyla buharlaştırıcı bir yapıya soktu. Bu durumda ise dünyanın küllerinden adeta yeni bir dünya doğdu. Böylece yerkabuğu da daha sağlam bir şekilde oluştu.
Kıtalar Nasıl Oluştu?
Theia isimli cismin dünyaya çarpması sonucunda aslında dünyanın yaşamsal döngüsü de başlamış oldu çünkü bu cisim sayesinde mineral ve madenler bir araya geldi, karıştılar ve ilk yaşam formları ortaya çıktı. En önemli nokta ise yüksek ısı ve basınca maruz kalan krater kayaçlar başkalaşım yaşayarak granit ve bazalta dönüştüler. Günümüzde okyanusların tabanının büyük ölçüde bazalt ve granitten olması bu yüzdendir. Dünyaya çarpan cismin taşımış olduğu su ve çarpma sonucunda volkanlardan püsküren su buharı bazalt ile karıştırmaya yardımcı oldu. Bu durum ise kayaların ve ardından toprağın, yani kıtaların oluşmasına neden olacaktır.
Kıtalar Neden Yüzüyor?
Kıtaların yüzmesi için en önemli etmen Theia çarpışmasıdır. Dünya’da fazla sayıda bulunan bazalta bu çarpışma sonucunda fazla su karışmıştır ve bazaltın soğuması ile birlikte kimyasal dönüşüm geçirerek granit oluşmuştur. Granit ise bazalttan hafif olduğu için magma üzerinde kaymakta olan bazalt tabakasının üzerinde yüzmektedir. Bu bakımdan kara denilen parçalar deniz seviyesinin üzerinde kaldılar, bazalt ise battı ve okyanus tabanını oluşturdu.
Kıtaların Bir Halde Olması ve Ayrılışı
Tektonik faaliyetler olarak kıtaların ayrılışı adlandırılmaktadır. Tektonik faaliyetler ise tek bir eylem olmayıp volkan patlamaları, lav akıntıları, yeni adaların oluşması, deprem gibi olaylara denilmektedir. Örneğin yerkürenin merkezinden magmanın yükselmesi ve kıtaların kayması yani ayrılışı en temel tektonik faaliyet olarak kabul edilmektedir. Tektonik plakalar, yerkabuğunun altında yer alan magma tabakasında yüzdükleri için milyonlarca yıl zarfında yerlerini değiştirmişlerdir. Plakalar da birbirini sıkıştırıyor ya da birbiri altından kayma göstererek yer altına batıyorlar. Bu durum ise depremler ya da volkanik püskürmelere neden olmaktadır. Bu bakımdan günümüzde depremlerin ya da volkan patlamalarının olması hâlâ kıtaların hareket etmesinden kaynaklanmaktadır.
Kıtalar Nasıl Ayrıldı?
Günümüz kıtaları, bugünden 175 milyon yıl önce, dinozorların yaşadığı çağda parçalanması ile oluştular. Dünyanın tek bir kıtadan oluştuğu döneme Pangea ismi verilmektedir. Pangea’nın parçalanması ise üç evre ile açıklanmaktadır. İlk evrede Pangea sürüklenmeye başlamıştır ve Kuzey Amerika ile Afrika kıtası arasında tektonik hareketler sonucunda meydana gelen çatlamalar neticesinde iki parça birbirinden ayrılmış ve günümüz Atlas Okyanusu meydana gelmiştir. Diğer bir evre ise günümüzden 150 milyon yıl öncesine tekabül eder ve Güney Amerika, Afrika ve Avustralya kıtalarının oluşumunu ve birbirlerinden ayrılmasını gösterir. Son evre ise Kuızey Amerika ve Grönland’ın birbirinden ayrılarak günümüz kıta yapılarını oluşturmaktadır. Bu kaymaların olmasının en büyük nedeni tektonik hareketlerdir ve levha hareketlerinin oluşması büyük kara parçalarının kopmalarını, sonucunda ise kıtaları meydana getirdiğini göstermektedir. Buna ilaveten ayrılma sonrasında, bütünden kopan parçaların kendi aralarında da ayrışmaya devam ettiği bilinmektedir, böylece günümüz coğrafi koşullarının ve dağların oluşumunda da levha hareketleri oldukça önemlidir.