Ahşap Oymacılığı Nasıl Yapılır? Kullanılan Malzemeler Nelerdir?

Minik Tospik yazdı. 21 Haziran 2021 838 okunma

Ahşap oymacılığı, mobilyalar ve mimari süslemeler gibi ahşaplar üzerine aktarılan motiflerin gerekli yerlerinin çıkarılmasıyla motiflere derinlik verme amaçlı sanattır. Kullanılan ahşapların sertlik ve türleri bakımından çeşitlilik gösterdiği bu sanatın Türk süsleme tarihinde oldukça önemli yeri vardır. Yaygın olarak şimşir, çam, ceviz, meşe gibi ağaçlardan yararlanılan eserler Selçuklu Dönemi’nde yoğun olarak görülmektedir. Osmanlı Dönemi’nde daha da ileri seviyelere gelen bu sanat dalı kültürümüzün önemli miraslarındandır.

Ahşap Oymacılığı Tarihi

Eski ahşap oymacılığı eserleri arasında en bilineni, Mısır’ın kuru iklimi sayesinde biçimini kaybetmemiş olan, Eski krallıktan Şeyh El-Beled’in (Kahire) heykelidir. Bu eser haricinde ahşap oymacılığı eserleri pek çok kültürde ve kıtada epey eskilere uzanan geçmişe sahiptir. Afrika kabileleri için tahta maskeler ve heykellerin oyulması şaşılacak aktivite değildi ve Amerika’da kuzeybatı kıyısında yaşayan kabileler dini törenlerinde totem direkleri kullanmaktaydı.

Ahşap nesneler, kanolar ve büyük sabit figürler üstünde kazıma ve kabartmalı animasyon desenleri yapmak Okyanusya’da epey yaygındı. Tüm bu bölgeler gibi, Çin ve Japonya’da da oldukça eski dönemlerde başlayan ağaçları oyma geleneği, hala tapınakların ve özel konutların dekorasyonunda kullanılmaktadır. Ayrıca, Kuzey Afrika’da Müslüman ülkelerinde de ahşap oymacılığı sanatından ortaya çıkan tasarımlar epey çeşitlidir.

Avrupa’da Ahşap Oymacılığı

Avrupa’da ise ahşap oymacılığı İskandinavya’da çok gelişmiştir. Bu bölgede korunan eserlerin 10. ve 11. yüzyıllardan kaldığı düşünülmektedir. Gotik dönem İngiltere’sinde, özellikle korolar tarafından kullanılan nota sehpalarına ahşap oymacılığı ile ince oymalar yapıldığı görülmektedir.

Ahşap oymanın dini sanatın parçası haline geldiği Fransa’da da özellikle sunaklar dikkat çekmektedir. Pisa, Siena ve Floransa’da, ayrıca güney manastırlarında, Gisa döneminde İtalyanlar bu sanatı geliştirmiştir. 15. Ve 16. Yüzyıllarda Almanya’da da kendini gösteren ahşap oymacılığı sanatında, 20. Yüzyıl başlarında modern eserler verilmeye başlanmıştır. Bu eserlerin sanatçıları arasında Archipenko, Barlach, Henry Moore ve Fin Tapi Virkkala gibi isimler bulunmaktadır.

Ayrıca Dünyanın En Meşhur Heykelleri ve Hikayeleri adlı yazımıza göz atabilirsiniz.

Ahşap Oymacılığı Nasıl Yapılır?

Motif Çizimi

Ahşap oymacılığında çalışmaya başlamadan önce ana malzemeye oyulacak motiflerin kağıda çizimi, ölçülerine göre büyütülmesi veya küçültülmesi, ayrıca üstüne markalanması uygulamalarının yapılmasına motif çizimi adı verilir.

Milimetrik Kâğıda Çizimi

Milimetrik kâğıt, üzerine kırmızı, mavi veya başka belirgin renklerde milimetrik bölüntüler yapılmış olan kağıttır. Bu bölüntülerin büyüklükleri çeşitlilik gösterir ve genellikle diyagramların ve krokilerin çiziminde kullanılırlar. Ahşap oymacılığında ise bu adım, oyulacak motifin ölçekli çiziminin bu kağıtlar üzerine yapılmasıdır. Bu adımın önemi ince detaylar gerektiren hassas motiflerde, büyütme-küçültme gibi işlemlerin yapılmasını sağlamasıdır.

Eskiz Kâğıdı Üstüne Çizim

Eskiz kâğıdı üzerine genellikle kurşun kalemle resim çizilen ve yarı saydam ve kurşun kalemle silgiye dayanıklı olduğu için eskiz dönemlerinde epey kullanılan kâğıt türüdür. Aynı zamanda mürekkebi de dağıtmaz. Bu aşama, milimetrik kâğıt üzerinde çizilmiş olan motifin boyutunu büyütmek veya küçültmek için çeşitli teknikler uygulanarak eskiz kağıdı üzerine aktarılmasından ibarettir. Burada uygulanan teknikler çoğunlukla fotokopi veya episkop makineleri aracılığıyla ölçek, orantı ve kareleme ile yapılmaktadır.

Motif Büyütme veya Küçültme

Motiflerin boyutlarının değiştirilmesinde genel olarak ölçek kullanılsa da ölçek kullanılmadan değişik oranlarda motiflerin büyütülmesi veya küçültülmesi olasıdır. Ölçekler, çoğunlukla fotokopi makinesi, episkop makineleri aracılığıyla orantı ve kareleme yöntemleriyle yapılır.

Kareleme Yöntemi

Orantı, çoğumuzun matematik derslerinden aşina olduğumuz terimlerdendir ve ahşap oymacılığında da uygulaması farklılık göstermez. Kareleme yönteminde ise, boyutu değiştirilmek istenen motifin karelere bölünür ve bu karelerin boyutları değiştirilerek farklı yere aktarılır. Kareler temel alınarak motifin önemli noktaları belirlenir ve bu noktalar üzerinden şekil çizilerek tamamlanır. Diğer yolu ise, doğrudan belirlenen noktaların koordinatlarının belli oranda değiştirilmesidir. Yine bu önemli noktalar birleştirilerek motif tamamlanır.

Motif Aktarımı

Kağıt üzerinde işlemleri tamamlanan motifin oymanın uygulanacağı ahşap üzerine aktarılmasıdır. Genel olarak uygulanan yöntemler şöyledir:

  1. Kalem ve cetvel kullanılarak motif, ahşabın üzerine doğrudan çizilir.
  2. Karbon kâğıt yardımıyla ahşabın üzerine aktarılır.
  3. Motifin çizildiği kâğıt, materyalin üzerinde ters çevrilir ve üzerinden kalemle çizilerek ahşaba aktarılır. 

Ahşap Oyma Teknikleri

Yüzey Oyma (Rölyef)

Bu oyma türü fazla derin değildir. Yüzeyi detaylandırmak, estetik görünüm sağlamak ve hareket efekti vermek için uygulanır. Rölyefte kullanılan kalemler çeşitlilik gösterir ve motifin özelliğine göre seçilir. Derinliği 5-10 mm, yani yüzeysel olan süsleme ve motiflerin işlendiği oyma biçimidir. Yüzey oymada en bilinen hareketler üç bıçak ile ahşap yüzeyden kesilen üçgen biçimli üç kesimdir. Bu tür, özellikle Avrupa’da İskandinav ülkelerinde Fin halk sanatı olarak tanınır. Türkiye’de ise en yaygın Kahramanmaraş’ta görülmektedir.

Alçak Yüzey Oymacılığı

Derinliği yüzeyden itibaren 3-5 milimetreyi geçmeyen oymalardır. İşlenmesi ve temizlenmesi basittir. Uygulama kolaylığı ve zarif görünüşünden dolayı epey kullanışlıdır.

Yüksek Yüzey Oymacılığı

Alçak oymalardan daha derince ve motifi daha hareketli gösteren uygulamadır. Dolayısıyla işlenen motif daha canlı görünür. Değişik derinlik miktarlarında oyulan kabartmalar daha güçlü işlendiği için alçak oymaya göre daha zordur ancak ortaya çıkan eser daha gösterişli olacaktır.

Derin Oyma

Bu türde oyma derinliği 10 milimetreden fazladır, kalem ahşabın epey derinliklerine inmektedir.

Düz Yüzeyli Derin Oyma

Bu teknikte, ahşap üzerinde düz yüzey oluşturulmaktadır. İşlenen motifler bu yüzde derin oyma ile belirginleştirilir.

Kabartmalı Derin Oyma

En sık kullanılan ahşap oymacılığı tekniğidir. Kitabelerde, yazıtlarda zengin görünüş sağlayan bu teknikte rölyefler engebeli ve yuvarlak yüzeyler oluşturmak üzere işlenir. Bazı örneklerinde kabartmalar oldukça yüksektir ve bu yükseklik ajur tekniği etkisi sağlar.

Ahşap Oymacılığında Kurallar

  1. Önce kâğıt üzerine çizilen motif, ahşap yüzeye mümkün mertebe az hata ile aktarılmalıdır.
  2. Motifin derinliğine ve detaylarına uygun oyma kalemi seçilmelidir.
  3. Oyma kalemleri hem kendi tekniklerine hem de motifin ayrıntılarına uygun bilenmelidir.
  4. Tezgâh üzerinde çalışırken oyma kalemlerinin keskinliğini kaybetmemesi adına kalemlerin uçları birbirine değmemelidir.
  5. Üzerinde çalışılan eser, tezgâha işkence aracılığıyla tutturulmalı ya da işlenen motifin özelliği göz önünde bulundurularak tırnak demiri ile tezgâha bağlanmalıdır.
  6. Tırnak demirinin üzerinde çalışılan esere zarar vermemesi adına, demir ile eser arasında ahşap parçası konmalıdır.
  7. Oyma işleminde darbeler aşırı güçlü uygulanmadan serbest ve sakin elle ya da ahşap tokmak kullanılarak yapılmalıdır.
  8. Oyma kalemleri ise, ahşabın doğal liflerinin yönüne uygun şekilde kullanılmalıdır.

Ahşap Oymacılığında Kullanılacak Malzemeler

Oyma Kalemi

Motif ahşabın üzerine çizildikten sonra, fazlalıkların çıkarılması ve detay yerlerin şekillendirilmesi için kullanılırlar. Ahşabı oymak için marangozlar özelliklerine göre farklılaşan oyma bıçakları ve kalemler kullanırlar. Bıçakların ucu uzunca keskinleşir. Böylece, kesme ve oyma açısı minimum olacağı için oyma işlemi kolaylaşır. Ağız genişlikleri ise genellikle 4-40 mm aralığında değişir.

Düz Kalem (İskarpela)

Genişliği 2-40 mm aralığında değişir. Ahşap ekleri ve geçmelerin yapımında, bazı erkek ve dişi zıvanalarda, oluk açma işlemlerinin yanında oyma işlemi için de kullanılır.

Gönye

Kullanım amacı, köşe kontrolü yapmak, yüzey düzgünlüğünü sağlamak ve markalama işlemidir. Piyasada 90 veya 45 derecelik gönyeler halinde bulunurlar.

Metre

Ahşap oymacılığında uzunluk ölçme işlemi için kullanılır.

Tezgâh

Ahşap kesme, biçme, oyma, markalama ve sıkıştırma işlemlerinin üzerinde uygulandığı tezgahlardır.  

İşkence

Vida ya da yay aracılığıyla basınç uygulayan aletlerdir. Kesilecek ahşapların tezgaha bağlanması, iki ahşabı birbirine yapıştırmak için sıkıştırılması ve tespit gibi işlemlerde kullanılır.

Mengene

Gövdesi metalden olan alet, vida sistemi ve çeneleri ile basınç uygulayarak sıkma, sıkıştırma ya da tespit gibi işlemlerde kullanılır.  

Marangoz Tokmağı

Ahşap oymacılığında, kalemler ile çalışmak bıçaklara göre daha farklıdır. Kalemler daha az keskin olduğu için kesme ve oyma ağzı genişlikleri daha azdır. Bu nedenle, kalem kullanırken yanında özel marangoz tokmağı gerekir. Bu tokmak, sol elde tutulan oyma kaleminin tahtaya girerek istenen açıda hareket etmesini sağlar. Bu hareket, gözünüzde tıpkı çiviyi duvara sokan çekiçler gibi canlanabilir ancak daha yumuşak hareketlerle yapılır ve sadece şekil vermek için kullanılır.

Ayrıca Ayasofya Tarihi, Mimari Özellikleri ve Gizemi yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Ahşap Oymacılığına Elverişli Ağaçlar

  • Akçaağaç
  • Dişbudak
  • Ceviz
  • Ihlamur
  • Gürgen
  • Kayın
  • Maun