Düşünce Dünyasına Yön Vermiş 7 Filozof

Felsefe, kendini sınırlandırmaksızın birçok konu ve fikri temel alınması sebebiyle karmaşık ve çeşitli bir alandır. Varlığımızı, amacımızı ve evrenin kendisini çevreleyen sorulara cevaplar bulmak, daha iyi anlamak için anlam arayışıdır.

Bu yazımız hakkında Sokrates’in sezgilerimizi sorgulayacağını biliyoruz; Emerson ise doğadan uzak bir konu hakkında yazdığımız için bizi eleştirecek ve Nietzche bizimle dalga geçecek.

Düşünce dünyasına yön vermiş 7 filozofun kapılarını aralayıp felsefe dünyasına bir göz atmanın buna değeceğini düşünüyoruz. Fikir ve ideolojileriyle düşünce kalıplarını şekillendiren filozofların sorgulayıcı dünyasına bakmaya ne dersiniz?

1) Saint Thomas Aquinas (1225 -1274)

Thomas Aquinas bir diğer adıyla Aquionolu Thomas, bugün İtalya'nın Lazio bölgesi olarak bilinen bölgede doğmuş bir 13. yüzyıl Dominikan rahibi, ilahiyatçı ve Kilise Doktoruydu.Batı düşüncesine yaptığı en önemli katkı, doğal teoloji kavramıdır. Kimi zaman etkisine olan övgüyü ifade etmek için “Thomizm” olarak da ifade edilir.

Bu inanç sistemi, Tanrı'nın varlığının kutsal metinler veya dini deneyimlerden ziyade akıl ve rasyonel açıklama yoluyla doğrulandığını savunur. Bu ontolojik yaklaşım, modern Katolik felsefesini ve ayinleri destekleyen merkezi öncüller arasındadır.

Aquinas’ın Önemli Düşünceleri

• Evrenin kendisinin varlığı da dahil olmak üzere, evrende belirli mutlakların var olduğunu savunan Platoncu / Aristotelesçi realizm ilkesine bağlı kaldı.
• Çalışmalarının çoğunu Aristotelesçi ve Hristiyan ilkelerini uzlaştırmaya odakladı, ama aynı zamanda Yahudi ve Romalı filozoflara, her yerde hakikati kehanet etmenin sonuna kadar doktrinsel bir açıklık ifade etti.
• İkinci Vatikan Konseyi’nde (1962–65), Katolik Kilisesi'nin o noktaya kadarki tüm öğretilerinin bir özetini “Daimi Felsefe" olarak ilan etti.

2) Aristoteles

Aristoteles, insanlık tarihindeki en önemli ve en etkili düşünür / öğretmenlerden biridir. Akıl hocası Platon ile birlikte “Batı Felsefesinin Babası” olarak kabul edilir.

Antik Yunanistan'ın kuzey kesiminde doğan Aristoteles’in metafizik, etik, bilgi ve metodolojik sorgulama üzerine yazıları ve fikirleri; insan düşüncesinin temelini oluşturuyor. Onun yolunu izleyen filozofların çoğu -fikirlerine katılanlar ve karşı çıkanlar da dahil olmak üzere-  Aristoteles’in geniş kapsamlı etkisinden esinlendi. Aristoteles'in muazzam etkisi, hem yazılarının sahip olduğu geniş yelpaze hem de yaşamı boyunca kişisel kazanımlarının bir sonucuydu.

Bir filozof olmanın yanı sıra, Aristoteles aynı zamanda bir bilim insanıydı ve bu da onun fikirlerini büyük ölçüde tüm kavramların ve bilginin nihayetinde “akla” dayanan  görüşlerle temellendirmesini sağladı. Aristoteles'in yazı ve görüşleri fizik, biyoloji, psikoloji, dil bilim, mantık, etik, retorik, siyaset, hükümet, müzik, tiyatro, şiir ve metafizik gibi birçok konuyu ele almaktadır. Ayrıca, geleceğin fetih babası olan Makedon II. Phillip'in isteği üzerine genç bir Büyük İskender'e ders vererek, dünya çapında doğrudan düşünceye üstün gelebilecek kişi olarak eşsiz bir konumdaydı.

Bu etkili konumu, Aristoteles'e papirüs parşömenleri üzerinde yüzlerce yazı ürettiği Lyceum'daki kütüphaneyi kurma imkanını tanıdı. Ve bir gün Yunanistan'dan kuzeybatı Hindistan'a kadar uzanan bir imparatorluğu yönetecek olan adamın zihninde de doğrudan etki sağladı.

Özetle, düşünce dünyasında rolü azımsanamayacak kadar az olan ve “felsefenin babası” olarak anılan Aristoteles'in fikirleri; yaklaşık 2000 yıl sonra Rönesans düşünürleri tarafından sorgulanmaya başlanacak muazzam bir etki alanıydı.

Ayrıca Hayvanlardan İnsanlara Geçen En Korkunç 10 Hastalık adlı yazımızı inceleyebilirsiniz

Aristoteles’in Önemli Düşünceleri

• Bir argüman yöntemi olarak mantığın kullanıldığını iddia etti ve analitik söylem için temel metodolojik şablonu sundu.
• Bilginin dünyada meydana gelen şeylerin incelenmesinden oluşturulduğu ve bazı bilgilerin evrensel olduğu anlayışını benimsedi.
• Metafiziği “maddi olmayan varlığın bilgisi” olarak tanımladı ve bu çerçeveyi, töz (madde ve biçim birleşimi) ile öz arasındaki ilişkiyi incelemek için kullandı insanın ikiliğin sentezinden oluştuğunu belirtti.  

3) Konfüçyüs (MÖ 551 - 479)

Çinli öğretmen, yazar ve filozof olan Konfüçyüs; kendisini kendisinden önce gelen imparatorluk hanedanlarının teolojik fikirleri ve değerleri için bir kanal olarak görüyordu. Konfüçyüs, aile ve sosyal uyuma vurgu yaparak, manevi ve dini bir geleneği yansıtan, ancak aynı zamanda belirgin bir şekilde “hümanist” ve hatta laik olan bir yaşam tarzını savundu.

Taocu ata Lao-Tzu'nun çağdaşı olduğu düşünülen Konfüçyüs, Doğu hukuk geleneklerinin gelişimi ve akademik bir yönetici sınıfın ortaya çıkışı üzerinde derin bir etkiye sahipti. Konfüçyüsçülük, Budizm ve Taoizm felsefeleriyle tarihi bir ilişki içerisinde gelgitler deneyimleyecek olan Han (MÖ 206 - MS 220), Tang (MS 618–907) ve Song (960) arasında gelişiyordu.

Budizm Çin'de baskın manevi güç haline geldikçe, Konfüçyüsçülük pratikte geriledi. Ancak buna rağmen hala Asya ve Çin'in akademik, yasal ve profesyonel arayışlara yönelik tutumlarının altında yatan temel bir felsefe olmaya devam etmektedir. 

Konfüçyüs’ün Önemli Düşünceleri

• Adalet, samimiyet ve başkalarıyla olumlu ilişkiler gibi nitelikler aracılığıyla hem kişisel hem de yönetim ahlakına odaklanan bir inanç sistemi geliştirdi.
• Yaşlılara saygı, atalarına saygı ve evlilik sadakati dahil olmak üzere güçlü aile bağlarının önemini savundu.
• Ahlakı kendi kendini yetiştirme yoluyla elde etmek gerektiğini ifade eden, kurallar bilgisinden ziyade yetenekli yargılama yoluyla etik uyuma ulaşmanın değerine inanmıştır.

4) Descartes (1596 – 1650)

Fransız bir filozof, matematikçi ve bilim adamı olan Descartes; Fransa'da doğdu ancak hayatının 20 yılını Hollanda Cumhuriyeti'nde geçirdi.

Hollanda Devlet Ordusu'nun bir üyesi olarak, daha sonra Orange Prensi ve ardından Stadtholder (Hollanda Cumhuriyeti'nde bir ulusal liderlik pozisyonu) olarak Descartes, Hollanda Altın Çağı olarak bilinen dönem boyunca önemli bir entelektüel nüfuza sahipti. Kendisinden önce gelenlerin fikirlerini çürüterek ya da geri almaya teşebbüs ederek kendini sık sık farklı kılıyordu.

Descartes’in Önemli Düşünceleri

• Ancak kesin olarak bilinebilecek olanın anlaşılabileceğini vurgulayarak kesin olmadığından emin olduğu her şeye olan inancını bir yana bırakır.
• Analitik geometrinin babası olarak kabul edilir.
• Bilimsel Devrim'in (Rönesans ve Aydınlanma dönemleri, 15 ile 18. Yüzyıllar arasındaAvrupa'da dalgalanan yoğun keşif, vahiy ve yenilik dönemi.) önde gelen etkilerinden biri olarak kabul edilir.

5) Ralph Waldo Emerson

Boston doğumlu bir yazar, filozof ve şair olan Ralph Waldo Emerson; aşkıncı hareketin babasıdır. 

Bu hareket; bireycilik idealleri, özgürlük ve ruhun çevreleyen doğal dünya ile ilişkisine kişisel vurgu lehine toplum, materyalizm ve örgütlü din tarafından dayatılan baskıları reddeden, belirgin bir Amerikan felsefi yönelimiydi. 

Açıkça bir "doğa bilimci" olmasa da Emerson’un idealleri bu 20. yüzyıl hareketi tarafından benimsendi.“Ayrıca Amerikan romantik hareketi”nde önemli bir figür olarak görülüyordu. 

Emerson’ın Önemli Düşünceleri

• Özgüven, deneyimsel yaşam ve ruhun üstünlüğü gibi konuların önemi üzerine yazdı.
• Merkezi doktrini olarak "özel insanın sonsuzluğuna" atıfta bulundu.
• Ayrıca Emerson, etkili transandantalist Henry David Thoureau'nun akıl hocası ve arkadaşıydı.

6) David Hume (1711 – 1777)

İskoç doğumlu bir tarihçi, ekonomist ve filozof olan Hume; “İngiliz Ampirizmi” adlı bir hareketin parçası olarak genellikle John Locke, Thomas Hobbes ve Sir Francis Bacon gibi düşünürlerle birlikte gruplandırılır.

İnsan doğasını tanımlayan psikolojik koşulları araştıran bir "doğal bir insan bilimi" oluşturmaya odaklandı. Descartes gibi rasyonalistlerin aksine, Hume tutkuların (aklı esas alanlara karşı çıkar) insan davranışını yönetme biçimiyle meşguldür.

Hume, bunun insanları belirli mutlaklıkların varlığına değil, kişisel deneyime dayanan bilgiye yatkın hale getirdiğini ileri sürdü. Bu fikirlerin bir sonucu olarak Hume, insan doğasına daha duygusal bir yaklaşımı benimsemiş; dogmatik, dini ve ahlaki idealleri çürüten ilk büyük düşünürler arasında olmuştur.  

Onun inanç sistemi, gelecekteki “faydacılık” ve “mantıksal pozitivizm” hareketlerini bilgilendirmeye yardım edips teolojik söylem üzerinde derin bir etkiye sahip olacaktır.

Hume’ın Önemli Düşünceler

• Nedenselliğe olan inancımızı rasyonel olarak gerekçelendiremeyeceğimizi, algımızın yalnızca tipik olarak birleşmiş olayları deneyimlememize izin verdiğini ve nedenselliğin bu ilişkideki birleştirici güç olarak ampirik bir şekilde ileri sürülemeyeceğini öne sürerek “tümevarım sorunu”nu ifade etti.
• Onun sayesinde innsanların gerçek bir benlik anlayışına ulaşma kapasitesinden yoksun olduğunu, bizim anlayışımızın sadece “benlik” fikrini formüle etmek için bağladığımız bir “duyumlar demeti” olduğunu değerlendirdik.
• Hume, ahlaki mutlaklıklara karşı çıktı, bunun yerine etik davranışımızın ve başkalarına muamelemizin duygu, duygu ve iç tutkular tarafından zorunlu hale getirildiğini, onların muhtemel arzu edilen sonuçlarına göre olumlu davranışlara meyilli olduğumuzu öne sürdü.

Ayrıca Sınırlarınızı Zorlayacak En İyi 22 Bilim Kurgu Romanı adlı yazımızı inceleyebilirsiniz

7) Immanuel Kant (1724 – 1804)

Prusya doğumlu olan Kant; modern felsefenin en temel figürleri arasında ahlakın kaynağı olarak aklın bir savunucusu ve fikirlerini etik, epistemolojik/politik tartışmalara nüfuz etmeye devam eden bir düşünür olarak kabul edilir.

Kant'ı belki de diğer filozoflardan ayırt eden en önemli şey, Descartes gibi rasyonalistler ile Hume gibi deneyciler arasında bir sentez bulma, kuşkuculuğa inmeden insan deneyimini erteleyen bir orta zemini deşifre etme arzusudur.

Kant, kendi düşünce tarzına göre, “merkezi bir felsefi çıkmazı çözerek” ileriye doğru bir yol gösteriyordu.

Kant’ın Önemli Düşünceleri

• “Kategorik zorunluluk” kavramını tanımladı.
• İnsanlığın “evrensel demokrasi” ve “uluslararası işbirliği” ile kalıcı barışı yakalayabileceğini savundu.
• Zaman ve mekan kavramlarının yanı sıra sebep ve sonuç kavramlarının da insan deneyimi için gerekli olduğunu ve dünyayı anlamamızın yalnızca duyularımız tarafından aktarıldığını; temelde yatan (ve muhtemelen görünmeyen) nedenler fenomenlerle aktarıldığını iddia etti.