Kelebekler görünüşte kırılgan böceklerdir, çiçeklerle yaptıkları ziyafeti keserseniz korkuyla çırpınabilirler. Ancak yine de olağanüstü görünümlerinden hassas olmayan başlangıçlarına kadar çözülecek ve öğrenilecek çok fazla bilgi var… Kelebek kanatlarının rengarenk desenleri ve çırpışları bile göründüğünden çok daha fazlasını barındırır. İşte bu şaşırtıcı canlılar hakkında bilinen her şey ve kelebek biliminin teknolojideki yeniliklere katkıda bulunduğu ilginç bilgiler…

Tırtılın Kelebeğe Dönüşmesi Ne Kadar Sürer?

Tırtıl, aslında kelebeğin erken formudur. Kelebeğin larvası olan tırtıl, yaprakların ve boş zamanın tatlı hayatını yaşarken, ‘kritik büyüklüğe’ ulaşana kadar büyümeye devam eder.

Bu noktada ise ekdison adı verilen hormon salgılanır. Bu, küçük canlıya tekrar tekrar derisini değiştirmesi veya tüy dökmesi gerektiğinin sinyalini verir. Tüy dökerken değişse de kelebek benzeri özellikler geliştirmesini engelleyen başka hormonlar sayesinde tırtıl olarak kalır. Tırtıllar, kelebeğe dönüşmeden önce, ezdiği bitkileri ve karıncaları sindirmenin yanı sıra kendisini de etkili şekilde sindirmelidir.

Tırtıldan kelebeğe olan bu metamorfoz genellikle ‘pupa’ olarak bilinir. Bu büyüme, değişim ve oldukça kaba olan sindirim sürecidir. Kelebeğin yaşam döngüsünün bu kısmı, birkaç haftadan iki yıla kadar sürebilir. Zaman çerçevesindeki fark, belirli kelebek türlerine bağlıdır.

Ayrıca En İyi 20 Kelebekli Kız Çocuk Doğum Günü Pastası Tasarımı adlı yazımıza göz atın!

Kozanın İçinde Ne Olur?

Tırtılın kozası, kendi vücudundan oluşan sertleştirilmiş uyku tulumu gibidir. Bu kabuğu oluşturmak için tırtıllar öncelikle ‘cremasters’ adı verilen gövde benzeri uzantılarını kullanarak kendilerine yaprağa veya dala tuttururlar. Bunu kullanarak geçişe hazırlanırken kendilerini daldan baş aşağı asarlar. Bazı tırtılların ağzında, kozalarını yerine sabitlemek için yapışkan ipek madde bırakan özel bezler vardır. Tırtıl bağlandıktan sonra, kendi vücudundan koruyucu koza muhafazasını oluşturur. Dış deri tabakasını tekrar silkeleyerek sağlam kasanın içinde kendini sıkıştırabilir.

Zorlu kasanın içinde, değişikliklerin inanılmaz ve daha da iğrenç hale geldiği yerler vardır. Tırtıl, karnını koza dışına doyurduktan sonra sindirim enzimlerini salgılar. Bunlar, doku ve kas hücrelerini tırtıl çorbası olarak tanımlanan şeye parçalayarak çalışırlar. Bu çorbada, bazı hücre grupları diğerlerinden daha uzun süre dayanır ve tesadüfen değildir. Tırtıl, sebze yamayı çiğnemeden önce özel hücreler geliştirmeye başlamıştır.

Tırtılın derisini değiştirirken fazla değişmesini engelleyen hormon seti bu noktada azalmıştır ve ikinci ekdison salgısı özelleşmiş hücrelerin gelişmesine yardımcı olur. Bunlar kelebeği inşa etmeye devam edecek, farklılaştıkça ve büyüdükçe kanatlarını, gözlerini ve daha fazlasını oluşturacaktır. Bir zamanlar bitki yiyen uzun kara yaratığından ve çalkantılı hücre çorbasından, sonunda 27 cm’ye kadar uzayabilen, kanat çırpan narin kelebeğe ulaşırız.

Kelebek Kozasından Nasıl Çıkar?

Diğer hormon kontrollü işlem olan kelebeğin kabuğundan çıkması, kanat çırpıp serbest kalması kadar basit değildir. Kelebek tamamen oluştuğunda, kabuğu yumuşatan ve kelebeğin hareket etmeye başlamasına yardımcı olan hormonları salgılar. Genellikle kabuk şeffaf hale gelir ve bize içeride yeni oluşan yaratığa göz atma olanağı sağlar. Koza yumuşadığında, kelebek onu açmaya başlayabilir. Bunu havayı soluyarak ve kanatlarını genişleterek yapar. Daha sonra bacaklarıyla iterek dışarı çıkabilir ve kanatları kuruyup yayılana kadar asılı kalmaya devam edebilir.

Kelebekler Ne Kadar Yaşar?

Dünyanın her yerinde bulunabilmelerine rağmen kelebekler kısacık ömre sahiptir. Ortalama 3-4 haftalık ömre sahip olan çoğu kelebeğin etrafı keşfedecek çok zamanı yoktur. Ancak bu, farklı türlere göre değişir. 2009’da bilim insanları yaptıkları geniş çaplı araştırmada kelebeklerin yaşamını birkaç günden neredeyse 1 yıla kadar sürebildiğini buldular.

Kelebekler Nerede Yaşar?

Kelebekler hemen hemen her habitatta görülebilir. Bazı bilim insanları Kuzey Kutbu’nda tundranın daha sıcak günlerinde 15-18^oC arasında kelebekler keşfettiler. Sıçanlar gibi, kelebeklerin bulunamadığı tek yer ise, sıfırın altında iklimi yüzünden Antarktika’dır. Hükümdar kelebekler, çoğunda daha uzun ömre sahiptir ve kış için kendi ABD-Kanada habitatlarından Meksika’nın sıcak iklime uçarlar. Bazı göçmen kral kelebekler, sıcak kış yuvalarına ulaşmak için 4800 kilometreden fazla yol kat ederler.

Kuşların aksine, kelebekler yuva yapmaz ama bazen tırtıl bebekler yapar. Kelebekler yumurtalarını yuvalamak için mükemmel bitkiyi bulurlar. Bilim insanları, tırtıl gruplarının aynı bitki üzerinde yumurtadan çıktıklarında beraber çalıştıklarını ve bitkilerinin etrafına çadır kurduklarını gördüler.

Kelebekler Ne Yer?

Teknik olarak, hiçbir şey. Yiyemezler ancak bunun yerine tüm besinleri içebilirler. Tırtıllar bitkileri ve karıncaları ısırmak için çene adı verilen diş benzeri yapılarını kullanırken kelebekler aynı avantaja sahip değildir. Metamorfoz sırasında sadece kanatları büyümekle kalmaz, tüm anatomileri değişir. Bu değişiklik, kelebeklerin beslenme alışkanlıklarını büyük ölçüde etkiler.

Kelebekler bitkilerden sıvı besinleri emmek için kullandıkları uzun tüpü geliştirirler. İnanılmaz derecede uzun dilleri gibi, bu iki ‘C’ şeklindeki yapının birbirine köprülendiği metamorfoz sırasında oluşur. Hortum adı verilen yapı, kelebeklerin çiçeğin sulu merkezine ulaşması için gerektiğinde kıvrılabilir. Çiçekten çiçeğe ulaşan kelebekler, nektarlarını içmek için bu yapıyı kullanırlar.

Sağlık açısından en ağır kaldırma işini kelebekler için tırtılları yapar. ‘Aç Tırtıl’ın neden bu kadar aç olduğunu merak ettiyseniz, bunun nedeni kelebeğe daha sonraki yaşamında yardımcı olmak için besinleri depolamasıdır. Obur böcek gibi görülebilir ancak tırtılın bitki ve karıncalardan oluşan diyetinden elde edilen proteinler ve mineraller kelebek için depolanır.

Kelebeklerin Kaç Gözü Vardır?

Kelebeklerin teknolojik gelişmelere ilham veren görme yeteneği vardır. Her gözlerinde binlerce minik merceği buluşturan iki adet ‘bileşik’ göze sahiptirler. Kelebek gözleri; ışığı, beyne gönderilen elektrik sinyallerine dönüştüren ve gözlerimizden daha fazla ışık algılayan hücreleri, yani ‘fotoreseptörler’i içerir. Olağanüstü gözleri, kelebeklerin her yönden bilgi almasını sağlar, avcılara veya konacakları çiçeğe dikkat ederler.

Kelebekler, ışık algılayan bu hücre kümelerini mozaik gibi düzenleyerek inanılmaz renk görünüşüne sahiptir. 2016’da bilim insanları, ‘common bluebottle’ kelebeğinin boncuk gözlerinin her birinde 15 set fotoreseptör olduğunu buldu. Ayrıca bu daha geniş ışık aralığını algılamanın, kelebeklerin renkteki ince değişiklikleri algılamasına olanak tanıdığını ve bunun da çiftleşmeye veya rakiplerini kovmaya yardımcı olabileceğini söylediler.

Üstelik kelebek gözlerinin karmaşık işleyişini anlamak, kendi optik sistemlerimizi zaten geliştirmiş durumda… Doğada gelişen bu optik ilkelerin, LED’ler ve renk ayrımcılığının iyileştirilmesine ilham verdiği söylenir.

Ayrıca Saniyesinde Öldüren Dünyanın En Zehirli 11 Hayvanı adlı yazımıza göz atabilirsiniz!

Kelebekler Nasıl Uçar?

Öncelikle, sıcak olmaları gerekir. Soğukkanlı canlılar olarak sıcaklıklarını düzenlemek için dış kaynaklara başvururlar. Vücut ısıları 30^oC civarına gelene dek gökyüzüne çıkmazlar. Öte yandan 2021’in başlarında İsveçli bilim insanlarından oluşan ekip, kelebeklerin uçarken değil, uçmaya hazırlanırken kanatlarını çırptığını paylaştı. Araştırmacılara göre, kelebekler kanatlarıyla cep oluşturuyor ve uçuşlarına güç sağlamak için havayı kullanıyorlar.

Bilim insanları bu davranışı esnek ve sert olarak sınıflandırılan mekanik kanatlarla modelleyip çırpma hareketi sırasında esnek kanatların uçuş için gereken enerji açısından %28 daha verimli olduğunu buldular. Haliyle kelebek uçuşu, ne kadar anlayabilirsek teknolojiyi o kadar geliştirecek diğer yöndür. Ama kısaca, kelebek kanatlarının şekli ve esnekliğinin gerçekten hafif ve verimli olması gereken mikro araçlar ve dronlar için önemli olabileceği söylenir.