Eski tarihi yapılar geçmişin izlerini bu günlere taşırken, yaşanılan dönem hakkında da bizlere ipucu verebilmektedir. Fakat bazı kalıntıların gizemi ve korunaklı yapısı, mimari bir başarı mı yoksa yapılma aşamasıyla alakalı bir durum mu, tartışmaları beraberinde taşımakta. Bugün İtalya’nın Pisa şehrine ait olan meşhur yapısı Pisa Kulesi'nden bahsetmek istiyoruz. Bu yapının zaman içinde değerinin ortaya çıkışını sağlayan unsur ise belli çaplarda bu çan kulesinde meydana gelen bir eğimin gerçekleşmesidir. Yerli yabancı turistlerin İtalya’da Pisa kentini ziyaretlerine artış sebebi de olan bu durum, nedenlerini araştırmak için gelen binlerce insanı da her yıl kendisine çekiyor. Biz de Pisa kulesinin ilk yapıldığı zamandan bu yana görünümünde oluşan bu eğikliği, sebepleriyle birlikte yazımıza taşımak istedik. Kültür ve sanat sayfamıza bu şaheserin eklenmemesi düşünülemezdi elbette. O halde keyifli okumalar diliyoruz.

Pisa Kulesinin İnşası

İtalya’nın mucizeler meydanı olarak adlandırılan Miracoli Meydanı’nda inşasına başlanan Gotik Romanesk stili Pisa Kulesi, bir çan kulesi oluşturulmak gayesiyle bütün bir yapıdan ayrı olarak 1173 yılında inşa edilmeye başlandı. Roma mimarisinin esintilerini yansıtan bu eser, 55,9 metre uzunluğa sahiptir. Pisa Kulesi mimarları, Guglielmo ve Diotisalvi ve Bonanno Pisano’dur. O dönemin güçlü toplumlarından olan Cenova, Lucca ve Venediklilere karşı Pisa şehrinin simgesel bir anıt gibi gücünü yansıtmak amacıyla yapıldığı belirtilmiştir. Çan kulesi olması amacıyla tasarlanmış olan Pisa Kulesi’nde 7 adet çan bulunur. Şekil itibariyle Babil Kulesi’nin özelliklerine benzer. Pisa çan kulesinin inşaatı 1173 senesinde oluşturulmaya başlanmıştır. 9 Ağustos 1173 yılında başlanan mimarinin savaşlar sonucu sekteye uğraması nedeniyle tamamlanışı 198 yılda gerçekleşmiştir.

Mısır Piramitleri hakkında ilginç bilgiler için linkteki yazımızı okuyabilirsiniz.

Pisa Kulesi’nin Özellikleri

Pisa Kulesi ünlü bilim insanı Galileo’nun yer çekiminin kütle direncinden bağımsız olduğunu kanıtlamak için attığı güllelerin ev sahibi olduğu, rivayet edilen İtalya’nın o meşhur eğik kulesi. Pisa Kulesi’nin yer aldığı düzlemin coğrafi koordinatları 43.72 kuzey paraleli, 10.30 doğu meridyenleri arasındadır. Kulenin yüksekliği, 55,863 metre yani 183 ft ve 8 kattan oluşmaktadır. Ağırlığının 14.400 ton olduğu bilinen kulenin duvar kalınlığı ise 2,4 metredir. İlk katında 15 sütun ve diğer katlarında 30’ar sütun yer almaktadır. Duvarları mermerlerle kaplanmıştır. En üst katta yer alan çanların bulunduğu bölüm silindir özelliğe sahiptir. Yedi adet çanın bulunduğu kulenin her çanı, saat yönünde dönüş gerçekleştirmektedir. Bir kültür mirası olarak günümüze kadar eğimin tehlikeli boyutuna karşı restorasyona dair bazı tedbirler de alınmaya başlamıştır bu görkemli yapı için. İlk yapıldığı zamandan bu yana kuledeki eğim, 5,5 derece veya düşeyden 4,5 derece olarak saptanmıştır. Kulenin dış çapının uzunluğu, 15,484 metredir. Kulenin tepesine ulaşabilmek için 294 basamak çıkılması gerekmektedir. Yuvarlak bir temel üzerinde oluşturulan kuledeki eğim ve olabilecek hasara karşın 1990-2001 seneleri arasında İtalyan hükumeti, ziyaretçi alımını yasaklanmış ve kulenin tamiratına ağırlık verilmiştir.

Pisa Kulesi’nin Eğilmesi

Görkemli olduğu kadar tarihi ve simgesel özelliğiyle dikkatleri çeken Orta Çağ mimarisi Pisa Kulesi’nin eğimine dair ilk belirtilerin ortaya çıkışı da inşaat hazırlıkları esnasında olmuştur. 1178 senesinde 3. katın inşasına devam edilmiş fakat eğimin net şekilde anlaşıldığı 1185 yılına kadar bir sorun gibi algılanmamıştır. Kulenin inşaatında görevli olan mimarların bu eğimi fark edişinin ardından kulenin projesinde yeniden bir düzenleme arayışına gidilmiş, öncesinde sorunun sebepleri araştırılmaya başlanmıştır. Pisa Kulesi’nin inşasının devam ettiği o yıllar, kentte yaşanan Floransa kentiyle olan çatışmalar da kulenin yapımında süreci aksatmış ve neredeyse bir yüzyıl kadar inşaat durdurulmuştur. İnşaatın devamına karar alınan sonraki dönemlerde kuledeki eğilme devam eder. 1278 yılında kulenin 7.katına geçildiğinde 1 derece güneye yattığı fark edilir. 1272 senesinde inşaatın devam edinilen kısmı Melorya Savaşı’nın görülmesi üzerine 12 yıl daha kesintiye uğrar. Resmi olarak inşaatın tamamlandığı ve 60 metreye ulaştığı son haliyle tamamlanan kule, 1370 senesinde tamamlanmış olur.

Pisa Kulesi’nin Eğilme Nedenleri

Yüzeyinde eğilme özelliği göstermeye başlayan Pisa Kulesi’nin bu durumu fark edilerek kayıtlara geçirilmesine rağmen inşaatı sürmüş ve tamamlanmıştır. Eğime dair, araştırmalar yapılması için mühendisler, mimarlar ve zemini analiz etmek için çağrılan uzmanlar eşliğinde değerlendirmeler yapılmıştır. Buna göre, temeli 1173 senesinde oluşturulmaya başlanan kule, kireç ve mermerden yapılmıştı. Temelin oluşturulmasında, kil, deniz kabuğu ve ince kum kullanılmış, kulenin ait olduğu bölümün güney kısmındaki toprak katmanı diğer katmanlardan çok daha fazla yumuşaktı. Esas eğilmenin ise çökmeden kaynaklı kulenin üçüncü katının inşa edildiği dönem hızlandığı ve sonrasında bu eğilmenin azalan boyutta ilerlediği yönünde görüşler ortaya atıldı. Ayrıca kulenin olduğu bölgenin yer altı sularının da toprağı hareketlendirdiği, kil miktarında azalış meydana getirdiği şeklinde görüşler sunulmuştur. Normalde bu tarz bir temel ve inşa edildiği alanın özelliği söz konusu olduğunda kulenin batma yönünde eğilim göstermesi beklenmektedir. Ancak tam tersi bir durumla Pisa Kulesi eğilmeye başlamıştır.

Pisa Kulesi, her sene ortalama olarak milimetrenin onda yedisi oranında eğilim göstermiştir. Yani her yüzyıl için 0,7 santimetreye bu durum tekabül etmektedir. İlk yapıldığı günden bu yana 5.5 derece eğim gösteren kulenin eğimine dair, uzmanlar araştırmalarını sıklaştırmış durumdadır. Hatta deprem fay kuşağının etki edebileceği ülke sınırlarında yer alan kulenin nasıl sağlam kalabildiği tartışmalara da neden olmaktaydı. Kulenin inşaatının tamamlanıp halka açıldığı seneye kadar şehirde dört büyük deprem meydana gelmişti. Dolayısıyla yer bilimci, arazi eksperlerinden tutun mimar ve mühendislere kadar pek çok bilim dalının konusu olmuştu Pisa Kulesi. Duomo Katedrali için ek olarak yapılmış olan kule, 1987 senesinde UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası listesine dahil edilmiştir. Yalnızca Pisa Kulesi değil, kulenin dahil olduğu genel yapı, vaftizhane, anıt mezar ve katedral da bu mirasa dahil edilen unsurlar olmuşlardır.

Pisa Kulesi İçin Yapılan Çalışmalar

Dünya mirasına dahil edilen Pisa Kulesi’nin yıkılma riskine karşın 2001 senesinde başlatılan restorasyon çalışmalarında kuleye ait olan eğimin 45 santimetreye kadar geriletilmesi sağlanmıştır. Zemini uygun olmayan bir yapının yüzyıllar boyunca ayakta durabilmesi birçok insan için mucizevi bir olay olarak düşünülse de asıl düzenleme çalışmalarının yapıldığı tarihin de riskin ciddi boyutlara ulaştığı 21. yüzyılda olduğunu da belirtmekte fayda var. Projeye dair mühendislerin ortak görüşü ise bu değerli yapının restorasyon işlemleri başlamasaydı eğer, 2030 ve 2040 yılları içinde çöküşünün kaçınılmaz olacağı yönündedir. Son tadilatlarla birlikte eğimdeki gerilemenin 20 sene içinde 20 santimetreye getirildiği şeklinde bilgi paylaşılmıştır. Kuledeki eğimin risk olmaktan uzak bir düzeye getirildiği, yıkılma ve can kaybına karşın önlemin alındığı yönünde görüş hakimdir. Ancak kulenin tamamen dikleştiği bir düzeye gelmesinin ise ciddi maliyetle dahi olsa küçük bir olasılık düzeyinde olduğunu da uzmanlar dile getirmiştir.