Ekonomi kanallarından aşina olduğumuz dolarizasyon kavramı, her Türk Lirası değer kaybettiğinde gündeme farklı istatistiklerle birlikte gelmektedir. Kur şoku yaşanan dönemlerde tırmanış yapan bu finansal davranış biçimi üzerinde ekonomi uzmanları önemle dursa da, ekonomi ile amatörce ilgilenen pek çok kişi için dolarizasyonun ne demek olduğu tam karşılık bulmamaktadır. Bana Fikir Ver ekonomi köşesinde yer almayı hak eden bu konuyu sizler için irdeleyerek tüm merak edilenlere yazımızda yer vermeye çalıştık. Yazıdan önce Günlük Yaşamdan Yatırıma 6 Maddede Finansal Okuryazarlık yazımıza birkaç dakikanızı ayırarak ekonomi kavramlarını öğrenmenin size sunacağı kazanımlar hakkında fikir edinebilirsiniz.

Dolarizasyon Nedir?

Herhangi bir ülkede yaşayan irili ufaklı tasarruf sahiplerinin ulusal paraları yerine farklı bir ülke para birimini tercih etmeleri dolarizasyon anlamına gelir. Ekonomik ve siyasi belirsizlikler, yüksek enflasyon ya da negatif getiri gibi olumsuz iklim dönemlerinde artan dolarizasyonun Türkiye’de büyük bir problem olduğu bilinmektedir. Türkiye’deki dolarizasyon ekseriyetle yüksek enflasyon ve yaşanabilecek kur şokuna karşı korunma güdüsü ile artarken, tecrübe ile sabit olduğu üzere düşüşü kolaylıkla gerçekleşmemektedir. Dolarizasyonun bir diğer tanımlaması ise para ikamesidir. Para ikamesi nedir dendiğinde okuyucumuzun hemen aklına dolarizasyon gelmelidir.

Dolarizasyon Nedenleri Nelerdir?

Yukarıda yaptığımız tanımlamada değindiğimiz dolarizasyon nedenleri ilk bakışta sebep olarak güvensizliği göstermektedir. Bireysel ve kurumsal yatırımcılar çeşitli nedenlerden dolayı kullandıkları para biriminin değer kaybedeceği düşüncesi ile yabancı para ikamesine yönelir ve dolarizasyonu oluşturur. Pratik anlamda işleyişi bu şekilde özetlenen dolarizasyonun ise iki tipi vardır. Yabancı para ikamesi nedenlerine de ışık tutabilecek bu iki tip dolarizasyon şu şekilde açıklanabilir:

Gayri Resmi Dolarizasyon: Türkiye’de görülen yabancı para ikamesinin de arkasında yatan sebep olan gayri resmi dolarizasyon, yüksek enflasyona sahip ülkelerde görülür. Ülke vatandaşları ulusal parayı elde tutma maliyetinin artması (enflasyon) sebebi ile yabancı para birimlerine yönelirler. Ülkemizde başta dolar olmak üzere Euro ve Sterlin biriktirme arkasında yatan neden, gayri resmi dolarizasyondur. Enflasyonda artış kronik bir hale dönüştüğünde ise borç alıp verme, kira sözleşmeleri ve ürün ücretleri yabancı para cinsinden belirlenmeye başlar.

Resmi Dolarizasyon: Ülke parasını tedavülden kaldırarak farklı bir para birimine çevirme olarak tanımlanan resmi dolarizasyon, adından da anlaşılacağı üzere ülke hükümetleri nezdinde gerçekleşir. Arkasında yatan sebep para biriminin prestijinden yararlanma ve ucuza borçlanma istediğidir. Bu şekilde alınan karar ile ülkedeki enflasyon, para birimi seçilen ülkenin enflasyonuna da yakınlaşır.

Dolarizasyon Çeşitleri Nelerdir?

Dolarizasyonun iki çeşidi bulunur. Ülke vatandaşlarının ulusal para birimlerini tamamen bırakarak yabancı para birimini kullanmaları tam dolarizasyondur. Tam dolarizasyonda gündelik hayatta yapılan pek çok ekonomik faaliyette ulusal para yerine yabancı para kullanılır. Kısmi dolarizasyon ise ülke vatandaşlarının tamamıyla yabancı para birimine yönelmedikleri durumları tanımlar. Tasarruflarla birlikte yavaş yavaş pek çok ekonomik aktivite yabancı para birimlerine kaydırılıyorsa, bu süreçte kısmi dolarizasyonun yaşandığı söylenebilir.

Dolarizasyon Nasıl Ölçülür?

Dolarizasyon ölçümü yapılırken kullanılan bir formül bulunur. Dolarizasyon grafik ya da farklı istatistikler ile değil, yabancı paranın tüm paraya oranını gösteren formül ile hesaplanır. Dolarizasyonun ölçümünde kullanılan formül şu şekildedir:

Dolaşımdaki Para + Yerli Para Mevduatı + Yabancı Para Mevduatı / Yerli Para Mevduatı + Dolaşımdaki Para

Dolarizasyon Sonuçları Nelerdir?

Dolarizasyonun ülke ekonomilerinde sebep olduğu yıkımlar hakkında en temel kanıt, Türkiye ekonomisinde yaşanan kur şokları olarak gösterilebilir. Dolarizasyon sonuçları finansal hafızamızda yer aldığı gibi çok yıkıcı olabilmektedir. Üretim ve tüketim halkalarını ciddi şekilde zedeleyen dolarizasyonun yol açtığı olumsuzluklar şöyle sıralanabilir:

- Ekonomik şoklara karşı kırılganlığı artırır.

- Şirketlerin bilançolarındaki kur uyumsuzluğunu aleyhte kullandırır.

- Döviz kuru değişimlerine karşı fiyatları hassaslaştırır.

- Ulusal para cinsinden borçlanabilme becerisine zarar verir.

- Bireylerin, şirketlerin ve ülkenin ödeme kırılganlığını artırır.

Dolarize Ekonomiler Hangileridir?

Ülke hükümetlerince alınan kararlar neticesinde ulusal para birimleri yerine farklı bir ülke para birimi tercih edilebileceğine ve buna resmi dolarizasyon dendiğine yukarıda değindik. Bu karar ile ülkelerin seçilen para biriminin prestijinden yararlanmayı ve enflasyonu para birimi kullanılan ülkenin enflasyonuna yakınsamayı hedeflediklerini söylemiştik. Dünyada bu sebeple ABD Doları, Euro, Rus rublesi, Avustralya ve Yeni Zelanda doları ile farklı para birimlerini kullanan ülkeler bulunmaktadır. Dolarize ekonomiler olarak adlandırabileceğimiz bu ülkeler, kullanılan yabancı para birimlerine göre şu şekildedir:

ABD Doları: Belize, Caicos Adaları, Doğu Timor, Ekvador, El Salvador, Marshall Adaları, Mikronezya, Palau, Panama, Pitcaim Adaları, Turks Adaları ve Virgin Adaları

Euro: Andora, Cebelitarık, Karadağ, Kosova, Monako, San Marino ve Vatikan

Yeni Zelanda Doları: Cook Adaları, Nilue, Pitcaim Adası ve Tokelau

Avustralya Doları: Kiribati, Nauru ve Tuvalu

Rus Rublesi: Abhazya ve Güney Osetya

İsviçre Frangı: Lihtenştayn

Türk Lirası: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)

Hindistan Rupisi: Lihtenşyan