İslamiyet öncesi ve sonrası dönemde, I. ve II. Anadolu Beylikleri dönemlerinde, farklı zamanlarda ve yerlerde geçmişten günümüze dek pek çok Türk devleti kurulmuştur. Bu devletlerden kimisi kısa ömürlü olurken kimileri de dünyaya hükmedecek kadar güçlü duruma gelmişlerdir. Elbette tüm bu devletleri burada sıralamamız çok mümkün değil. Biz de Cumhurbaşkanlığı forsunda yer alan 1 güneşin etrafında 16 yıldız simgesinin temsil ettiği, sırasıyla Türkiye Cumhuriyeti ve 16 büyük Türk imparatorluğunu sizler için araştırdık. İşte Büyük Hun İmparatorluğu’ndan başlayarak Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar gelen büyük Türk devletleri…

1. Büyük Hun İmparatorluğu

Çince Hiung-nu olarak tanınan devlet, bu terimi ilk defa MÖ 318 senesinde Çin ile arasında geçen Kuzey Şansi Savaşı’ndan sonra imzaladığı antlaşma metninden alsa da Büyük Hun İmparatorluğu’nun MÖ 220 senelerinde kurulduğu iddia edilir. Ayrıca Hiung-nu’lar Çin’in kuzeybatı bölgesinde yer alan Moğolistan’da yaşayan yerli Hun halkı olarak tanınır. Kurucusu ve ilk hükümdarı Teoman olmasına rağmen devleti tüm dünyaya tanıtan en önemli hükümdarı büyük komutan Mete’dir. Mete döneminde Hunlar, Sibirya, Çin Denizi, Japon Denizi ve Hazar Denizi arasında yer alan tüm topraklarda hakimiyet kurmuştur. Hatta meşhur Çin Seddi’nin yapımı incelendiğinde, Çinlilerin bu yapıyı MÖ 214 senesinde Hun Devleti’nin saldırılarından korunmak adına inşa ettikleri bilinir.

Ayrıca Tarihte Bilinen İlk Türk Devleti Hakkında Bilgiler adlı yazımıza göz atın!

2. Batı Hun İmparatorluğu

Bazı kaynaklar Batı Hun İmparatorluğu’nu Avrupa Hun İmparatorluğu olarak anlatsa da esasında bu iki devletin birbiriyle alakası yoktur. 16 büyük Türk devleti içerisinde sıralanan Batı Hun, Panu Yabgu yönetiminde kurulan Güney Hunlarıdır. Daha önce bahsettiğimiz Büyük Hun İmparatorluğu MÖ 58 senesinde, Ho-Han-ye ve Çiçi Yabgu kardeşler arasında Batı ve Doğu olarak ikiye bölünmüştür. Doğu Hunları yöneten Ho-Han-ye öldükten sonra bu devlet, Panu ve yeğeni Pi’nin taht kavgalarına şahit olmuştur. Sonuç olarak, Doğu Hunları da MS 48 senesinde Güney ve Kuzey olarak ikiye ayrılmıştır. Güney Hunları, yani Panu’nun kurup yönettiği bu devlet, Türk tarihine Batı Hun İmparatorluğu ismiyle yazılmıştır. Büyük oranda Çin’in egemenliğinde olan imparatorluk, Talas’ın doğusunda Çin’e kadar uzanan topraklara hakimdi.

3. Avrupa Hun İmparatorluğu

Büyük Hunların parçalanmasıyla Türk toplulukları Hazar Denizi etrafında toplanmaya başlamış; etkin güç haline gelmiştir. Ardından Balamir yönetimindeki devlet, Ostrogotlar ve Vizigotlar üstüne seferler düzenlemiştir. Hatta Hunların akınlarından kaçan toplulukların batıya doğru ilerlemesi Kavimler Göçü’nü başlatmıştır. Bu göç, günümüz Avrupa topluluklarının temelini atmıştır diyebiliriz. Böylelikle Avrupa içlerine dek ilerleyen devlet en parlak dönemini Attila yönetiminde yaşamıştır. Avrupalılar Attila’dan o kadar çok korkmuşlardır ki onu ‘tanrının kırbacı’ olarak adlandırmış ve onun ceza olarak gönderildiğine inanmışlardır.

4. Ak Hun İmparatorluğu

Ak Hun İmparatorluğu, 4. Yüzyılın sonlarına doğu Müveraünnehir ve Toharistan’da kurulan büyük Türk devletidir. Kurucusuyla ilgili net bilgi olmasa da Aksuvar yönetimindeyken bulunduğu bölgede kısa süre içerisinde etkin güç haline gelmiştir. İmparatorluk Türkistan, Afganistan ve Kuzey Hindistan’da hakimiyet kurmuştur. İpek Yolu hakimiyeti sürdükçe gücünü kaybetmeyen imparatorluk, yol üstündeki egemenliğini kaybettikçe zayıflamış ve 567 senesinde yıkılmıştır.

5. Göktürk İmparatorluğu

‘Türk’ ismini ilk defa devlet adı olarak kullanan topluluk, I. Göktürk ve II. Göktür Kağanlıkları olarak iki farklı dönemde hüküm sürmüştür; 542 senesinde Bumin Kağan tarafından kurulan I. Göktürk batı ve doğu olarak iki ayrı parça halinde yönetilmiştir. Güneşin doğduğu taraf olan doğu, kutsal addedildiği için esas hükümdar doğuyu yöneten Bumin Kağan iken kardeşi İstemi Yabgu ise ona bağlı olarak batıyı yönetmiştir. Batı kanadı 630 senesinde yıkılmış, doğu kanadı 658 senesinde Çin egemenliğine girmiştir. 52 yıllık Çin esaretinin ardından Kutluk, Göktürkleri etrafında toplayarak Ötüken’de II. Göktürk Kağanlığını kurmuştur. Kutluk’un büyük oğlu Bilge, diğer Türk beylerinin de desteğini alarak devletin başına geçmiş, kardeşi Kül Tigin’i ise ordunun başına geçirmiştir. Bilge Kağan zamanında dikilen Göktürk Kitabeleri, Türkçe’nin en eski yazılı kaynağı olmasıyla tarihimizde önemlidir.

6. Avar İmparatorluğu

562 senesinde I. Bayan tarafından Avrupa’da kurulan Avar İmparatorluğu, şimdiki Ukrayna, Slovakya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Hırvatistan, Avusturya, Sırbistan, Polonya ve Romanya topraklarını ele geçirerek yönetmiştir. Bizans üstüne sıklıkla sefer düzenleyen devlet, İstanbul’un fethetmeye yaklaşan ilk Türk devleti olmasıyla tarihe geçmiştir. Frankların devleti yıkmak için kurduğu ordu Avarlar üstünde galibiyet kazanınca, imparatorluk yıkılma sürecine girmiştir. Üstüne taht kavgaları eklenince, hükümdar Yugun 795 senesinde Hristiyanlığı kabul etmiş ve Frank hakimiyetine girmeyi kabul etmiştir.

7. Hazar İmparatorluğu

Göktürk’lerin batı kanadını oluşturan Hazarlar, kağanlığın dağılmasıyla bağımsız hareket etmeye başlamışlardır. Kuban Irmağı ve Azak Denizi arasındaki bölgeye yerleşen Hazar Devleti, 300 senelik yönetimlerinde Doğu Avrupa topraklarında hâkim güç olarak yaşamışlardır. Halkın çoğu Gök Tanrı dinini benimserken yönetim ve çevresi Museviliği devlet dini olarak kabul etmişlerdir; Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk devlet olmasıyla tarihimizde önemli olmuştur.

8. Uygur Devleti

Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu olan Uygurlar, devletlerini 747 senesinde Kutluk Bilge Kül liderliğinde kurmuşlardır. Orta Asya’da bulunan Türk boylarının bir araya gelmesiyle kurulan devleti, Uygur soyluları yönetilmiştir. Kendilerine ait alfabe geliştirmeleri, onları diğer Türk devletlerinden ayıran yönlerinden olmuştur. Ancak Maniheizm dinini kabul ettikleri için yaşama biçimlerinin Türk adetlerine ters düşmesiyle farklılaşmışlar ve Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.

9. Karahanlı Devleti

Karahanlı Devleti, Uygurların yıkılmasının ardından Bilge Kül Kadir Han tarafından, 840 senesinde kurulmuş ve devletin başkenti Kaşgar olmuştur. Hükümdarlarından Saltuk Buğra Han İslamiyet’i kabul ettikten sonra, dini aynı zamanda devlet dini olarak kabul etmiştir. Böylelikle Karahanlı Devleti tarihte İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devleti olarak tanınmıştır. Mimarî ve Edebiyat alanlarında önemli eserler bırakmışlardır.

10. Gazne Devleti

Devlet, 963 senesinde Alp Tigin tarafından Afganistan’da kurulmuştur. İslam devleti olan Gazne, en parlak dönemini Gazneli Mahmut ile yaşamıştır. Karahanlı Devleti ile aynı zamanlarda varlığını devam ettiren Gazne Devleti, 223 yıl ayakta kalmış ve Hindistan-Afganistan’da hüküm sürmüştür.

11. Büyük Selçuklu Devleti

Oğuzların Kınık boyuna mensup Büyük Selçuklu Devleti, Selçuk Bey’in torunları Tuğrul ve Çağrı Bey liderliğinde Gaznelilerin egemenliğinden kurtulan Selçuklular tarafından 1037 senesinde Merv’de kurulmuştur. Devletin başına öncelikle Tuğrul Bey, ardından Tuğrul Bey’in çocuğu olmadığı için Çağrı Bey’in oğlu Alparslan geçmiştir. Sultan Alparslan ile yükselme dönemi yaşayan devlet, Bizans ile girilen Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasıyla Türklere Anadolu’nun kapısını açmıştır. Alparslan’ın oğlu Melikşah ile Büyük Selçuklu Devleti en parlak dönemini yaşamıştır.

12. Harezmşah Devleti

Harezm olarak adlandırılan bölgede 1077 senesinde Kutbeddin Muhammed Harezmşah tarafından kurulmuş olan Türk-İslam devletidir. Tam bağımsızlıklarını, Kutbeddin Muhammed’in torunu İl Arslan yönetiminde kazanmışlardır. İl Arslan, hükümdar Sultan Sencer’in ölümü üzerine Selçuklularla bağını koparmış ve topluluğunu bağımsız devlet haline getirmiştir. Devlet yükselme dönemini Tekiş Harezmşah yönetiminde yaşamıştır.

13. Altın Orda Devleti

Türk-Moğol kökenli devlet, 1242 senesinde Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın torunu Batu Han tarafından kurulmuştur. Ardından tahta geçen Berke Han İslamiyet’i devlet dini olarak kabul etmiştir. Berke Han’ın arkasından gelen birkaç yöneticiden sonra taht kavgaları başlamış, son olarak Timur’un devletin topraklarına girmesiyle yıkılmıştır.

14. Büyük Timur İmparatorluğu

1370 senesinde Çağatay Devleti emiri Timur tarafından kurulan Türk-Moğol asıllı devlet, kısa sürede Türkistan’da bulunan en büyük devletlerden olmuştur. Timur Semerkant’ı zamanının en büyük ve gelişmiş şehri yapmış; fethedilen toprakların hazinelerini, sanat ve bilim adamlarını kente getirmiş ve ülkeyi geliştirmiştir. Ardından Çin’e yönelen Timur, arkasında güçlü devlet bırakmak istemediği için Osmanlı’ya sefer düzenlemiş, padişah Yıldırım Beyazıd’ı esir düşürmüş ve Osmanlı’yı 11 yıl sürecek Fetret Devri’ne sokmuştur. Ancak Osmanlı sorununu çözen Timur Çin seferi üzerindeyken yolda ölmüştür.

15. Babür İmparatorluğu

İmparatorluk, Timur’un soyundan gelen Babür tarafından 1526 senesinde Hindistan’da kurulmuştur. En geniş topraklarına Hindistan, Pakistan, Afganistan, Bangladeş’i sınırlarına kattığında ulaşmıştır. Ekber Şah döneminde ekonomik ve siyasi olarak zirve dönemini yaşamış, Şah Cihan döneminde ise mimarî açıdan çağ atlamıştır. Dünyaca ünlenen Tac Mahal bunun örneğidir. Son olarak Evrengzib döneminde en geniş topraklarına ulaştığında, dünya nüfusunun yaklaşık 1/4'i olan 150 milyonluk nüfusa ulaşmıştır. 

Ayrıca Ülkelerle Simgeleşmiş Hayvanlar adlı yazımızı inceleyebilirsiniz!

16. Osmanlı İmparatorluğu

Kayı boyunun beyi Osman Gazi tarafından 1299 senesinde Domaniç ve Söğüt’te kurulan devlet, Orhan Gazi zamanında Bursa’yı başkent olarak kullanmıştır. Fatih Sultan Mehmet’in 1453 senesinde İstanbul’u fethetmesiyle Roma İmparatorluğu ve Orta Çağ sonlanmıştır. Bu dönemden itibaren Osmanlı için yükselme zamanı gelmiştir. Yavuz Sultan Selim döneminde Memlüklerle yapılan savaş sonucunda halifelik de Osmanlı Hanedanlığı’na geçmiştir. En parlak dönemini Kanuni döneminde yaşayan imparatorluk, Viyana’ya kadar dayanmıştır. Ancak Kanuni’nin oğlu II. Selim’den sonra Osmanlı duraklama dönemine girmiş ve zamanla daha kötüye gitmiştir. Devletin eski güçlü haline dönebilmesi için pek çok yenilikçi hareket yapılsa da fayda etmemiştir.