Hayvanlar deprem olmadan önce onu hissediyorlar mı? Uzmanlara göre hayvan davranışlarını izleyerek depremin tam olarak zamanını anlamak mümkün değil ama depremin yaklaşmasına dair ipuçları edinebilmek mümkün. Bilimsel çalışmalar, algılama kapasitesi insanlardan fazla olan hayvanların depremle üretilen elektromanyetik alanı hissederek depremden günler önce irkildiğini ortaya koyuyor.

Hayvanlarda deprem dalgalarının etkisini incelemek üzere, 1996 yılında yapılan deneysel çalışmada yaratılan yapay elektromanyetik alana hayvanlar yerleştirildi. Panik halinde kaçma çabaları ve huzursuzluk en belirgin tepkileriydi ve bu çalışma hayvanların depremi önceden hissettiğini kanıtlıyordu.

Ne zaman gerçekleşeceği konusunda tahmin yürütmesi çok zor olan hemen her depremin ardından kafalara takılan onlarca sorudan biri de hayvanların depremi nasıl hissettiği sorusudur. Kesin kanıtlar bulunmamakla beraber hayvanların deprem konusunda insanlardan daha hassas algıları olduğunu biliyoruz. Kaldı ki hayvan hassasiyetleri ile deprem ilişkisi çok eski zamanlardan beri araştırılmaktadır.

Hayvanların Tepkisi Deprem Habercisi Olabilir mi?

Yaşanan büyük depremlerin tamamında deprem öncesinde hayvanların garip davranışlar gösterdiği kaydediliyor. Örneğin ülkemizde 17 Ağustos depreminin ardından yapılan bazı araştırmalarda sözü edilen ve deprem öncesinde tanık olunan sıra dışı olaylar olduğu ve bunların önemli bölümünün hayvanlarla ilgili olduğu anlaşıldı. Hangi hayvan ırkının deprem habercisi olduğu ya da daha çok tepki verdiği bilimsel olarak henüz açıklanamasa da balıkların ve sürüngenlerin duyarlılığının fazla olduğuna dair izlenimler bulunuyor. Ancak en fazla tepkinin köpekler tarafından verildiği yönünde gözlemler de var.

Toplumsal hayat içerisinde köpeklerle daha fazla bir arada olunması, sürekli çevremizde olmaları, köpeklerin davranışlarının sıradan insanlar tarafından da fark edilmesini kolaylaştırıyor elbette. Ancak araştırmacıların da köpeğin en duyarlı tür olduğu konusunda tespitleri var. Bu da köpeklerin deprem habercisi olabileceğini gösteriyor.

Deprem Tahmin Merkezlerinde Hayvanlardan Yararlanılıyor mu?

Deprem tahmin merkezlerinde hayvan davranışlarından yararlanılıyor. Bunun için iki yöntem kullanıldığı biliniyor. İlkinde mobil ağlar kullanılarak doğadaki verileri ileten gözlemciler şebekesi kuruluyor; diğerinde ise kontrol altına alınmış koşullarda bulundurulan hayvan davranışları gözlemlenerek sonuçlarından yararlanılıyor. Bu tür çalışmaların en iyi örnekleri de Çin’de gerçekleştiriliyor.

Çin, 1970 yılında başlattığı programla olası depremlere karşı kitlesel hazırlık içine girdi. Deprem beklentisi artmaya başladığında deprem tahmin merkezlerinde binlerce gözlemci görevlendirilerek hayvan davranışları, su kaynakları, hava ve su ısılarındaki değişimler, doğadaki bitkiler gibi olası deprem habercileri gözlem altına alındı. 1974 yılı sonunda hayvan hareketlerinde sıra dışı davranışlar görüldüğünde yerleşim yerleri boşaltıldı. Gerçekten de 7,3 şiddetinde deprem meydana geldi ve depremde can kaybı olmadı. 10 milyon insan belki de mutlak ölümle sonuçlanacak bu büyük badireyi atlattı. Ancak sonraki zamanlarda hayvanlar deprem öncesinde benzer performans sergilemediler.

Hayvanların Tepkileri Deprem Habercisi Olarak Güvenilir midir?

Tek tür ya da tek hayvanın tepkileri, tek başına güvenilir ya da yeterli değil diyor uzmanlar. Buna gerekçe olarak da gerek depremlerin özelliklerinin ya da oluş biçimlerinin gerekse hayvanların depremle ilişkili tepkilerinin standart olmadığı belirtiliyor. Hayvan davranışlarını gözlemleyen herkesin uzman olmadığını; görüşlerin ön yargılı ya da kişilerin deneyimsiz olabileceğini göz önünde bulundurmak gerekiyor. Hayvanların verdiği bu tarz tepkiler depreme has olmayabilir. Örneğin, kimi meteorolojik olaylara da benzer tepkiler verebiliyorlar. Bu nedenle de hayvan tepkilerinin deprem habercisi olarak güvenilir olduğu iddiasında bulunmak yanlış olabilir.

Hayvan Davranışlarını İzleyerek Ne Zaman Deprem Olacağını Anlamak Mümkün müdür?

Deprem uzmanlarına göre hayvan davranışlarını izleyerek deprem zamanını anlamak mümkün olmasa bile depremin yakın olduğuna dair işaretler oluştuğu söylenebilir. Hayvanların birden bire tuhaf davranışlar göstermeye başlaması tecrübeli kişilerce gözlenip; jeofizik uzmanlarınca bu gözlem verilerinin diğer tabiat verileriyle beraber ele alınarak değerlendirilmesi yapıldığında deprem oluşacağına dair daha gerçekçi bulgulara ulaşmak mümkün olabilir. Günümüz teknoloji olanakları kapsamında depremin daha somut ya da güvenilir habercisi olmadığından bu tarz emarelerin değerlendirilmesinde yarar var gibi görünüyor.

Köpeklerin Yer Altındaki Titreşimleri Hissetmesi Normal midir?

Köpekler insanlara kıyasla daha gelişmiş duyu organları ve açıklanamayan farklı algı yetenekleri ile deprem öncesinde meydana gelen değişimlere karşı duyarlılar. Yer kabuğu hareketlerini; titreşimleri, düşük frekanslı sesleri, sıra dışı yer çekimi hareketlerini, sismik dalgaları, elektromanyetik alan değişimlerini, açığa çıkan gaz kokularını ya da havadaki iyonlaşma (gazın ısı etkisiyle plazma durumuna geçmesi) gibi doğrudan depremle ilgili doğa olaylarını, hissedebiliyorlar. Elektromanyetik alan değişimleri onları rahatsız ve huzursuz ediyor. Ancak bazı depremlerde elektromanyetik alan yoğunluğu daha düşük olabildiğinden tepki göstermeyebiliyorlar. Köpeklerin çok uzak alanlardan koku alma yeteneğine sahip olmaları nedeniyle, depremden önce veya deprem sırasında toprak altında meydana gelen hareketleri hissetmesi veya açığa çıkan gaz kokularını duyması da normaldir.

Uzmanlara göre, atalarından taşınan genetik deneyimler köpeklerde bu tarz kokuları algıladıklarında ardından tehlike geldiği koşullanmasına yol açıyor olabilir. Köpekler 20-80 bin titreşim/saniye aralığındaki sesleri kolaylıkla duyabiliyorlar. Bu durumda yer altındaki titreşimleri duymalarına çok da şaşmamak gerek. Sarsıcı deprem dalgaları oluşmadan önce yayılan düşük yoğunluklu sismik dalgaları köpeklerin hissediyor olması çok mümkün görünüyor.

Kediler Depremi Hissediyorlar mı?

Kediler de tıpkı köpekler gibi insanlardan daha hassas algılara ve duyulara sahiptirler. Çevrelerinde oluşan farklılıkları hemen hisseder ve dikkat kesilirler. Bu açıdan bakıldığında deprem öncesi ve sırasında oluşan sismik hareketliliği ve titreşimleri önceden hissedebilecekleri söylenebilir. Bunun yanı sıra dünyanın pek çok yerinde yaşayan insanlar sahibi oldukları kedilerin depremin hemen öncesinde anormal davranışlar içine girdiği ve kendilerini bu şekilde uyarmaya çalıştıkları görüşünde birleşiyorlar.

Daha güvenli alanlara kaçma ya da yavrularını güvenli alana taşıma çabaları deprem haberciliği olarak yorumlanabiliyor. Ancak bu tip hareketler depremden bağımsız olarak da kedilerde görülebilen davranışlar olduğundan deprem açısından bağlayıcılığı olamayacağını söylemek gerekir.

Diğer Hayvanların Deprem Öncesinde Verdikleri Tepkiler

Depremin tahmin edilebilmesi yönünde kesin delil sayılmamakla beraber doğada var olan pek çok canlı depremden önce normal dışı davranışlar gösterebiliyorlar. Bu başlık altında hangi hayvanların deprem öncesi ne tür tepkiler ortaya koyduğunu anlatacağız:

• Sürüngenler

Yılanların deprem olacak bölgeyi hızla terk ettikleri bilinmektedir. Kış aylarında kış uykusunda olan sürüngenler bilhassa bu dönemde meydana gelecek depremleri hissedebiliyorlar. Sürüngenlerin yer kabuğundaki sarsıntıları, hareketleri ve sesleri algılayarak uykularından uyandıkları biliniyor.

• Kuşlar

Depremin olacağı bölgede yaşayan kuşlar, hareketliliği hissettiklerinde sürü halinde çığlıklar atarak bölgeyi terk ediyorlar. Özellikle leylekler ve martılar çok güçlü sesler çıkartarak toplu halde bölgeden göç ediyorlar. Kümes hayvanlarının da depremden önce sıra dışı sesler çıkarttıkları biliniyor. Tavuklar ve horozlar sürekli biçimde sıçrayarak kümeslerinden kaçma eğilimine giriyorlar.

• Su Canlıları

Bilindiği gibi sadece kara parçalarında değil denizlerde de son derece şiddetli depremler meydana geliyor. Dolayısıyla suda yaşayan canlılar da bulundukları bölgede suyun altında meydana gelen sismik dalgaları önceden hissederek hareketleniyorlar. Yaşamını suda sürdüren hayvanlar sularda oluşan kimyasal değişimlere karşı son derece hassas olduklarından depremi çok önceden hissettikleri tahmin ediliyor.

Depremin olacağı alanda bulunan balıklar da sürüler halinde ters yöne doğru uzaklaşmaya başlıyorlar. Suda yaşayan ördeklerin de kendilerini hızla sudan kurtarma mücadelesi göstermeleri deprem öncesi ortaya konan tepkisel davranışlara örnek olarak verilebiliyor. Ayrıca depremden 1 hafta kadar önce deniz yüzeyindeki kırmızı balık sayısının arttığı gözlemlenmiştir ki olağan koşullarda kırmızı balıklar denizlerin en derin bölgelerinde yaşarlar. Kırmızı balıkların su yüzüne yaklaşma çabaları da yer kabuğundaki sismik hareketlilikle ilgili olduğu düşünülüyor.

• Kurtlar

Kurtlar da doğada meydan gelen olaylara karşı ses çıkartarak tepki gösterirler. Normal şartlar halinde ormanın derinliklerinde yaşadıkları bilinen kurtlar, deprem olacağı zaman derinlerden ve inlerinden çıkarak çok güçlü biçimde ulumaya başladıkları biliniyor.

• Evcil Hayvanlar

Dünyada pek çok canlının deprem öncesinde ortaya koydukları tepkilerin deprem habercisi olabileceği yönünde düşünceler olmasına rağmen en çok evcil hayvanlar hakkında tahminler yürütülüyor. Evcil hayvanı olanlar ev hayvanlarının büyük depremlerden önce ürktüklerini hissettiren garip tepkiler ortaya koyabildiklerini ve bu yolla kendilerine depremi haber verdiklerini ifade ediyorlar.

Hayvanların ürkme, huzursuzluk, uluma, çığlık atma, kaçışma, saklanma, havlama, yeri eşeleme, kazma, koklama vb. çoğaltılabilecek pek çok davranışının rutin davranış çeşitliliği içinde yer alabildiğini; gösterdikleri tepkilerin salt deprem öncesinde oluşmadığını vurgulayarak yazımıza noktayı koyalım.