Bilinen odur ki dünya üzerinde 200 milyon civarı Türk yaşamaktadır ve bu Türklerin tamamı Müslüman değildir. Yeryüzünde milattan önceki zamanlardan başlayarak çok çeşitli Türk boyları varlık bulmuş ancak bunların önemli bir kısmı farklı dinî inanışlara mensup olmuşlardır.

Hristiyanlığın yanı sıra, Şamanlık, Budistlik, Yahudilik gibi pek çok farklı dine bağlanmış ve hala varlıklarını sürdüren gayrimüslim Türk Toplulukları vardır. Geçmişten günümüze ulaşan ve bilinen belli başlı bu topluluklar şöyledir…

Gagavuzlar (Gagauzlar)

Günümüzde başta Gagauzeli Özerk Devleti olmak üzere, Moldova Cumhuriyeti, Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks-Hristiyan olan bir Türk topluluğudur. Trakya'nın yerli halkı olan Müslüman Gacallar'ın soyunun da Gagavuzlar'dan geldiği kanısı hakîmdir.

Tarihsel gelişimleri kesin olarak belirlenemese de yaygın olarak Gagavuzların Oğuz kökenli bir Türk topluluğu olduğu; Peçenek, Uz (Oğuz), Kıpçak Türkleri ile aynı soydan geldikleri ve 11. yüzyıl civarında Asya’dan Balkanlara (bugünkü Ukrayna) göç ettikleri düşünülmektedir. Gagavuzlar'ın konuştuğu dil Gagavuzca olarak ifade edilir. Yaşadıkları bölgelere göre, Slav, Yunan ve Romen dillerinin etkisinde kalmışsa da, Türkiye Türkçesine ve Balkan Türkçesi ağzına benzetilmektedir.

Çuvaşlar (Çăvaşsem)

Günümüzde Orta İdil bölgesinde özerk Çuvaşistan Cumhuriyeti'nde yaşamakta olan gayrimüslim Türk halklarındandır. Çuvaşça konuşular, nüfusları yaklaşık 2 milyondur. Ortodoks Hristiyan mezhebine mensupturlar.

16. yüzyılda Çuvaşların bir kısmı Türk topraklarına göç etmiştir. Önceleri çoğu Müslüman olan Çuvaşlar, Rus egemenliği altına girdikten sonra hızla Hristiyanlaşmışlardır. 1918 yılının Sovyet güçleri tüm Çuvaşistan’a yayılır ve Bolşevikler bölgedeki kontrolü kazanır 1920 yılında Sovyetler Birliği içerisinde Çuvaş Özerk Bölgesi oluşturulur. Sovyetler birliğinin dağılmasının ardından Çuvaş Cumhuriyeti adını almıştır.

Tuvalar (Тıvalar)

Moğolistan'ın kuzeyinde, Rusya'nın Tuva Cumhuriyeti'nde Yaşayan bir Türk halkıdır. Türk dilleri'nden Sibirya grubu'na ait Tuvaca dilini kullanırlar. Nüfusu 350.000 civarındadır. Köken olarak bazı Tuvaların Kırgız boyundan bazılarının da Tuvaların Uygur boyundan olduğu bilinir. Tarihlerinin Paleolitik Çağlarda başladığı öne sürülmüştür. 17. yüzyılda Budizm’i kabul etmişlerdir.

Tuva adı eski Çin kaynaklarındaki T'o-pa’ dan gelir. Topalar/Topa Devleti Eski Türklerin ana toprağı olan günümüzdeki Kuzey Çin topraklarında 200 yıl kadar hüküm sürmüşlerdir. 1207 yılında, Tuvalar Cengiz Han'ın işgaline uğramış ve Moğol İmparatorluğu'nun egemenliğine girmişlerdir. Moğol egemenliği asırlarca sürmüş fakat Tuvalar Türklüklerini korumuşlardır.

Ayrıca Dünya'daki Tüm Anaerkil Toplumlar Ve İlginç Gelenekleri adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Altaylar (Oyrotlar)

Büyük çoğunlukla Sibirya’daki Altay Cumhuriyeti ve Altay Kray’da yaşayan gayrimüslim Türk halklarından biridir.  Tuva ve Moğolistan’da yaşayanlar da vardır. Bir kısmı geleneksel inançları olan Şamanizme bağlıyken bir kısmı Hristiyan-Ortodoks’tur. 1900’lü yıllarda, Rus yayılmacılığına tepki olarak Burhanizm denilen bir dinî hareket ortaya çıkmıştır. Ancak genel olarak Altaylılar için Tibet Budizmi ve Şamanizm inançları kuvvetlidir.

M.Ö. ikibin yılına dayanan bir tarihleri vardır. 18. yüzyılda Çarlık döneminde Rusların egemenliğindeki Altay halkı, Oyrot olarak adlandırılır. Sonrasında bu isimden yola çıkılarak Oyrot Özerk Bölgesi kurulur.

Günümüzde Altaylar, Altay Cumhuriyeti’nin nüfusunun yalnızca % 31’ini oluşturur.

Sahalar (Yakutlar)

Rusya içindeki Saha Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk halkıdır. Dil bakımından Türk dillerinin kuzey öbeğine bağlıdır. Çoğu Saha Cumhuriyeti'nde olmak üzere, bu dili yaklaşık beşyüzbin kişi sahaca dilini konuşur. Sahalar, 13 ve 14. Asırlarda Buryatlar’ın akınlarından kaçarak Sibirya’dan kuzeye göçen ve dili Türkçe olan halkın torunlarıdır. Bölgenin yerlisi olan daha az sayıdaki Moğol, Lamut, Tunguz ve Eski Asya halkları Sahalarla kaynaşmıştır.

Kültürel farklılıklar olmasına karşın, hemen hepsi Doğu Ortodoks Kilisesi ile Şamanist ve Tengrici inançlarının bir bileşimini benimsemiştir. Sahaların nüfusu 1926 ile 1959 arasında Sovyet Rusya baskısının bir sonucu olarak çok azalmıştır. Günümüzde Rusya topraklarının beşte birini oluşturan Saha Cumhuriyeti (Yakutistan) 'nin toplam nüfusu yaklaşık bir milyon civarındadır ve Sahalar ülke nüfusunun çoğunluğunu oluştururlar.

Hakaslar (Abakanlar)

Hakaslar, Sayan dağlarından başlayarak Yenisey ırmağı boyunca uzanan bölgede yaşayan göçebe Türk boylarıdır. Abakan Türkleri, Yenisey Kırgızları, Abakan Tatarları gibi farklı isimlerle de tanınmışlardır. Aslında Hakaslar çeşitli ağız ve lehçeleri konuşan Güney Sibiryalı Türk halklarının bir bölümüdür.

Doğu Sibirya’nın güneyinde yaşayan Hakaslar Sagay, Kaça, Beltir ve Şor Türklerinden oluşur, Hakasça da bu halkların ortak yazı dilidir. Çin kaynaklarına göre Yenisey Kırgızlarının torunları olup, Ruslar tarafından önce Tatar, sonra Hakas adı verilir. Resmî dinleri Hristiyanlık olmasına rağmen dinsel yaklaşımlarında Şamanizm unsurları vardır.

Yugurlar (Sarı Uygurlar)

Yugurlar veya Sarı Uygurlar günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti'nde resmî varlığını sürdüren 56 etnik gruptan bir Gayri Müslim Türk-Moğol halkıdır. Dinleri Tibet Budizmi ve Şamanizm'dir. Nüfusun büyük çoğunluğu Türk dillerinden Batı Yugurca’yı, kullanmaktadır. Batı Yugurca’yı konuşan Türk boyu’nun, Uygur Kağanlığı'nın yıkılmasıyla güneye inmiş ve Gansu'ya yerleşerek Kansu Uygur Krallığı (870 - 1036)'nı kurmuş olduğu düşünülmektedir.

Sarı Uygurların kurduğu bu krallık yıkılmış ve halkın yönetimi 17. yüzyılda Çin yönetimine geçmiştir. Günümüzde toplam Yugur nüfusu ondörtbin civarındadır. %90’ı Gansu Eyaletinin Sunan Yugur Özerk bölgesinde, geri kalanlar ise Jiuquan kenti, Huangnibao bölgesinde yaşamaktadır.

Ayrıca Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler yazımıza da bakabilirsiniz.

Karaylar (Karaimler)

Köklerinin Türkler’in Hazar boyuna dayandığı varsayılan Karaylar'ın günümüzde yaygın olarak Litvanya’da yaşadıkları bilinmektedir ki bu bölgedeki geçmişleri 14. yüzyıla dayanır. O tarihlerde Karadeniz’e açılan Litvanya Dükü Alexander Vitoldus, ülkesine Müslüman ve Musevi Kırım Tatarı göçmenlerle birlikte döner. Göçmenlerin arasında sayıları 300’ü geçen Müslüman Karaylar’ın nüfusu zamanla artar ve beşbin civarına ulaşır. Ancak günümüzde Litvanya’da yaşayan Karaylar’ın sayıları ikiyüzlere kadar düşmüştür.

Yaygın olarak Karaite Yahudiliği ve Hristiyanlık dinlerine mensup olan Karayların konuştuğu dil, Kıpçak Türkçesi’dir ve kendi dillerinde ibadet ederler. Litvanya dışında, Polonya ve Ukrayna’da da varlık gösteren Karayların dilini konuşanların sayısının toplamda 5000 civarında olduğu düşünülmektedir.