Ulaşım araçları, günlük hayatımız içinde mutlaka kullandığımız, bir nakil yöntemi olarak zamanla yarışımızı sağlayan taşıtlardır. Artan nüfus sayısı ile birlikte toplu taşıma ya da bireysel olarak kullanıma dönük pek çok araç günümüze değin tasarlandı. Hatta günümüz koşullarında bile kullandığımız toplu taşımalar da örneğin uçak, otobüs, tren otomobiller, belli bir evrimsel süreçten geçmek durumunda kalmıştır. Tarihsel olarak çok daha eski ulaşım araçlarını incelediğinizde günümüz teknolojisi olmadan nasıl zor ve yetersiz olduklarını da göreceksiniz. Biz de teknolojik imkanların ve tasarımların gelişmesiyle birlikte bugünü ve geçmişi kıyaslamanız adına geçmişte kullanılan ulaşım araçları başlıklı yazımızı sizler için derledik. İşte, eski insanların kullanmak zorunda oldukları ulaşım araçları..

1. Sal

Tomruk veya kamıştan yapılmış birbirine sımsıkı kenetlenerek oluşturulmuş olan suda kullanım amacına dönük ilkel bir araç olan sal, kayığın basit görünümlü gövdesiz hali olarak tabir edilir. İlk Çağ uygarlıklarının özellikle nehirler arası taşımacılık vasıtasıyla bu aracı tasarladıkları belirtilmektedir. Bilhassa Amazon nehri ve ilkel kabilelerin yaşadığı Asya ülkelerinde kullanımının yaygınlık kazandığı düşünülmektedir. Kitaplara konu olan ve Kon-Tiki adı verilen sal ile 1947 senesinde yapılan Pasifik yolculuğu oldukça dikkat çekmiştir. Güney Amerika’nın batı kıyısındaki Tahiti’ye bağlı adaların keşfi için Kon- Tiki salı, yolculuk boyunca Norveçli Bilim Adamı Thor Heyerdahl ve 5 arkadaşını taşımıştır. Salla yapılan yolculuk 101 gün sürmüş ve 4300 mil yol gidilmiştir.

2. Kağnı

Kağnı, eski zaman aracı olarak hayvan gücünden yararlanılmış yük taşıma aracıdır. Ağır bir yük arabası olan kağnı için, öküz, eşek ve at türündeki hayvanların gücünden yararlanılırdı. İki yüksek ebatta tahtadan tekerleğe sahip ortasından öbekle bağlanan sağlam tahtalardan yapılmış olan kağnının ilerlemesi için bazen 1 bazen de 2 hayvanın gücünden yararlanılırdı. Özellikle yoksulluk zamanlarını anımsatan ve Anadolu’ya özgü bir ulaşım aracı olan kağnılar, cephane taşıma anlamında kurtuluş savaşı yıllarında oldukça kullanıldı.

Eski zamanlarda kullanılan ağırlık ölçüsü birimlerini linkteki yazımızda bulabilirsiniz..

3. Fayton

Eski bir ulaşım aracı olan fayton, atlı bir araç olarak, atın arkasına bağlanmış dört tekerlekli en fazla 4 kişilik bölmesi olan bir ulaşım aracıdır. Eski zamana ait izleri yaşatmak için zaman zaman İstanbul - Adalar üzerinde fayton gezileri yapılmaktaydı. Günümüzde atların yaşadığı zorluklara karşın bir düzenleme getirilmiş 19 Haziran 2020 tarihinden itibaren Adalar’da elektrikli taşıtlar kullanılmaya başlamıştır. Fayton aracı eski zamanda özellikle Osmanlı döneminde kullanılan bir araçtı. Sultan Abdülmecit döneminde  ilk kez saray aracı olarak kullanılmıştır. Kabinli olarak kullanılan ve saraylarda kullanılan fayton aracının eski adı “kupa” olarak adlandırılmıştır. Ücret mukabilinde bazı kentlerimizde fayton taşımacılığı hala yapılmaktadır.

4. Buharlı Tren

Kara dumanlarını savura savura istasyonlara gelen buharlı trenler de günümüz elektrikle çalışan hızlı trenlerden farklıydı elbette. Buharlı tren, ilk olarak 6 Şubat 1804 senesinde İngiltere’de Tram Waggon isimli bir lokomotif olarak hareketine başlamıştır. Buhar makinesiyle çalışan bu aracın tam manasıyla geliştirilip kullanıma açılması  27 Eylül 1835 senesinde gerçekleşmiştir. Aynı zamanda ilk demiryolu taşımacılığının gerçekleştiği tarih olan 1835 senesi itibarıyla buharlı tren, İskoçya kentleri Darlingthon ve Stockton arasında sefere başlamıştır.

5. Bisiklet

Eski ulaşım araçlarından biri olan bisikletin tarihçesine baktığımızda, bir mucit icadı olmadığı hakkında görüş birliği yaygındır. Fakat kullanımına başlanmasının 19. yüzyılda Alman Baron Karl Von de Sauerbrun tarafından koşu makinesi adıyla adlandırılan bisiklet tarzı bir araçla olduğunu belirtmeliyiz. İtme gücüne sahip iki tekerli bir aracın tahtadan sabit bir gidonu söz konusuydu. Hareket için pedalı olmayan bu araçta binici ayakları üzerinden güç almaktaydı. 1817 senesinde kullanılan koşu makinesi adıyla 14 km yol giden bu araç zamanla gelişimini sürdürdü. Bisiklet şeklinde bir aracın ilk tasarımının oluşmasında ise 1492 senesinde Leonardo Da Vinci ait bir bisiklet karalamasının olduğu da verilen bilgiler arasındadır. Günümüzde hala birçok Avrupa ülkesinde hava ve gürültü kirliliğine karşın özel bisiklet yollarında bisikletlerle ulaşım sağlanmaktadır.

Eski zamanlarda kullanılan uzunluk ölçüsü birimleri için linkteki yazımızı okuyabilirsiniz.

6. Sandal

Eski bir taşıt aracı olan sandallar, tahtadan yapılma suda batmayan ve küreklerle yol alınabilen eski tip ulaşım araçlarındandır. Tarihte en eski sandal olarak bilinen sarıçam ağaç gövdesinden üretilmiş olan Pesse kanosu M.Ö 8200-7600 yılları arasında yapılmıştır. Hollanda’nın Drents Müzesi’nde hala sergilenen sandal, oldukça ilgi görmektedir. Ülkemizde ise Osmanlı döneminden beri kullanımı yaygın olan sandallar ile boğaz geçişleri, Haliç üzerinden karşı kıyıya motorsuz araçlarla gerçekleşmiştir. İtme gücünü yelkenleri ve kürekle sağlayan sandalların teknik olarak kullanımında motor takviyesi daha sonraları gerçekleşmiştir.

7. Buharlı Otomobil

Isı enerjisiyle çalışan ve aldığı enerjiyi mekaniğe dönüşten bir araç olarak eskiden kullanılan buharlı otomobillerin kullanımına ait ilk deneme 1769 senesinde Fransız mühendis Nicolas Cugnot tarafından gerçekleştirilmiştir. Üç tekerlekli bir düzeneğe yerleştirilen küçük boyutlarda iki kazanla hareket kabiliyeti oluşturulmak istenmiş, fakat buharlaşan suyu yenileme özelliğine sahip sistemin eksikliği anlamıştır. Daha sonraki senelerde William Murdock adlı mühendisin yüksek basınçlı bir kazanla yaptığı tasarımda çift etkili Watt makinesi kullanılması düşünülmüş ve araca itme kuvveti kazandırılmıştır. İngiltere’de 1860 yılında yol yapım çalışmaları için “Lokomobil” adı verilen lokomotif özelliğindeki silindir araçlar buhar enerjisiyle harekete geçirilmiştir. Londra’da 20. yüzyılın başlarında özellikle buharlı otobüsler kullanılmaktaydı. Fakat otomobillere uygulanmak istenen bu sistem teknik açıdan pek çok sorunla karşı karşıya kalmıştır.

8. Balon

Motorlu araç kullanımının uçuşlarda gerçekleşmediği ve icatların oluşmasından evvel bu konuya dair ön hazırlık imkanı veren balonlar, Helyum ve Hidrojen gazlarıyla veya ısıtılmış bir hava ile hareket kabiliyetine sahip bir ulaşım aracıdır. Sepetli bir hava taşıtı olarak geliştirilen balonların kullanımında temel prensip, balonun kapladığı alanın hacminin, kendi ağırlığına eşit olmasıdır. Bu sayede uçuş kabiliyetini de yükseltmektedir. Balonun içindeki havanın arttırılması veya azaltılması yoluyla iniş ve yükseliş durumları ayarlanabilmektedir. Ulaşım aracı olarak yatay mesafe şansı için kontrol yetkinliği düşük olan balonların geliştirilmiş modeli olarak zeplinler üretilmiştir. Güdümlü bir balon olan zeplin, motora sahip ve havada yön tayinini yapabilecek kumanda sistemine sahiptir. Balonla yapılan ilk uçuş, Montgolfier Kardeşler vasıtasıyla 19 Eylül 1783  senesinde bir horoz bir ördek ve bir koyunla Paris’te gerçekleşmiş ve gösteri izdiham yaratmıştır. Sıcak hava balonunu kullanan ilk pilot Jean François de Rozer’dir. Zeplin’in mucidi ise Alman mühendis Ferdinand Von Zeppelin’dir.

9. Kürekli Gemi - Kadırga

Çektiri tipi kürekli bir eski zaman aracı olan kadırgalar, zaman olarak ilk 8. yüzyılda Akdeniz üzerinde kullanılmaya başlanmış savaş gemisi niteliğinde görev yapan bir ulaşım aracı olarak bilinir. Kürek ve yüksek yelkenlerin bulunduğu direklerle hareket ve hız kazanma özelliği olan kadırgalar, 17.yüzyıla kadar yaygın kullanım alanı bulmuş eski ulaşım aracıdır. Antik çağlardan beri gemi yapımlarında tercih edilen model olan çektiri tipi bu araçlar, deniz savaşlarında Venedikliler, Cenevizliler tarafından da sıklıkla kullanılmıştır. Osmanlı döneminde ise donanmanın oluşturulduğu dönemlerde küçük çektiri tipi gemiler yapılmaya başlanmıştır. Bu tip küçük yapılı gemiye “Karamürsel Gemisi” adı verilmiştir. Bu gemilerin Marmara ve İstanbul Boğazı üzerinde nakliye amaçlı da kullanıldığı belirtilmiştir.

10. Troleybüs

Gücünü yol üzerinde yer almış olan elektrik hattından sağlayan eski zaman araçlarından biri de “Troleybüs”tür. Tramvaylar gibi olmayıp lastik tekerlek kullanımı söz konusu olan bu araçlar, otobüs görünümüne sahiptir. Günümüzün metrobüs araçlarına ilham veren bir tasarım olan troleybüs ilk olarak 29 Nisan 1882 senesinde Berlin’de sisteme oturtulmuş ve “Elektromote” adıyla kullanıma girmiştir. Ülkemizde ilk olarak 1947 senesinde troleybüs şebekesi Ankara’da kurulmuştur. İstanbul ve diğer şehirlerde hizmete açılması ise 27 Mayıs 1961 senesinden sonra gerçekleşmiştir. Çift elektrik hattıyla güç alınması için planlanan hat döşenmesi Eminönü- Topkapı hattında yapılmıştır. Trafiği engellediği düşüncesiyle araçların işletilmesi 16 Temmuz 1984 yılında durdurulmuştur.