Dini reformcu ve sivil haklar ikonu… Yarım bin yıl ve binlerce mil mesafeyle doğmalarına rağmen adlarının yanında pek çok benzerliği paylaşmaktadır. 1934’te Michael King adında Afro-Amerikan papaz kutsal topraklara hac ziyareti yaptı ve Almanya’daki uluslararası konferansa katıldı. Burada, bölgenin yerlisi ve Protestanlığın kurucusu Martin Luther hakkında pek çok şey öğrendi.

16. Yüzyıl keşişinin hayatından ve eylemlerinden ilham alan King, küçük oğlunun adını Martin Luther King Jr. olarak değiştirdi. Böylece iki ünlü adam arasındaki ilk ve en net bağlantı ortaya çıkmış oldu. Ancak farklı kuşaklardan ve farklı ülkelerden olmalarına rağmen tarih kitaplarında yer edinme yollarında çok daha fazla ortak noktaları vardır.

1. İkisi de otoriteye karşı çıktı.

• Martin Luther

Kilisenin ikiyüzlü uygulamalarından hüsrana uğrayan Luther, özellikle insanların Roma’daki yeni Aziz Petrus Bazilikası gibi cömert projeleri finanse etmek adına Tanrı’nın lütfu için para ödediği ‘hoşgörüler’ satışlarına öfkeliydi. Sonunda, denetleyici ve yozlaştırıcı kilise hiyerarşisine gerek olmadığına karar verdi. Ona göre kişi, kurtuluşa yalnızca Mesih’e iman ederek ve merkezi dini otorite yerine kutsal yazıları kabul ederek ulaşabilirdi. 

• Martin Luther King Jr.

King’in öfkesi ise kiliseye yönelik değildi ancak ABD’nin Yeniden Yapılanma döneminden bu yana günlük yaşamda ve hukukta yerleşik hale gelen ırk ayrımcılığı sistemine yönelikti. Dolayısıyla bu ayrımcılık, Güney Jim Crow’da yetişen son derece zeki ve yetenekli Afro-Amerikan genç Martin Luther King Jr. tarafından şiddetle hissedildi.

Ayrıca Buda Kimdir? Sidarta Gotama Hayatı ve Öğretileri adlı yazımıza göz atabilirsiniz.

2. İkisi de tam zamanında geldi.

• Martin Luther

14. Yüzyıl İngiliz ilahiyatçısı ve akademisyen John Wyclif gibi muhalifler daha önce kilisenin gücü kötüye kullanmasından konuşuyorlardı. Dolayısıyla Reform’un tohumları Luther’in İncil’i ilk açışından çok daha önce ekilmişti. Bununla birlikte Luther, fikirlerinin Avrupa’ya hızla yayılmasını sağlayan matbaanın nispeten yeni olan icadından yararlanarak reform için zamanında yetişti.

• Martin Luther King Jr.

Benzer şekilde, Afro-Amerikalıları örgütleme ve güçlendirme çabaları King doğmadan önce hali hazırda vardı. Ancak Rosa Parks’ın cesur duruşu ve King’in Montgomery otobüs boykotu ile ilgi odağı haline gelmesi gelişen sivil haklar hareketinin liderliğini üstlenebilmesi için ona uygun fırsatı sundu. 

3. Yetkililere meydan okurken hayatlarını riske attılar.

• Martin Luther

Luther’in 95 Tezini değişim talep etmek için Wittenberg Şatosu Kilisesi’nin kapısına çarpıcı biçimde çivileme hikayesinin doğruluğu tartışmalı olsa da belgenin aynı derecede yaygın şekilde dağıtılması da yeterli etkiyi yaratmıştır. Luther 1521’in başlarında Papa X. Leo tarafından aforoz edildi. Birkaç ay sonra, düşmanca izleyiciler önünde sapkınlık suçlamaları ile gerçek ölüm tehdidi taşıyan solucanlar diyetinde inançlarını kararlı şekilde savunmaktan vazgeçmedi.

• Martin Luther King Jr.

Bu arada King’in itaatsizlik yöntemi, onu hem polisin hem de şiddet eğilimi olan aşırılık yanlılarının başlıca hedefi haline getirdi. Halkın gözünde, on yılı aşkın süre içerisinde yaklaşık 30 kez tutuklandı. Hatta, 4 Nisan 1968’de hayatına son veren suikast girişiminden on yıl önce ise başka bir suikast girişiminden kurtuldu.

4. Yazma ve iletişim becerileriyle beğeni topladılar.

• Martin Luther

95 Tezi ile beraber Luther, yeni Hristiyan mezhebi Protestanlığın temeli olarak hem Küçük hem de Büyük İlmihalleri kaleme aldı. Öte yandan, Eski ve Yeni Ahit’i Almanca’ya çevirerek İncil’in ev eşyası olarak raflarda yerini almasına yardımcı oldu. 1546’da öldüğünde, basılan tüm Almanca kitapların neredeyse üçte birinin yazarı durumundaydı.

• Martin Luther King Jr.

King ise, ‘Why We Can’t Wait (Neden Bekleyemiyoruz)’ kitabı ve ufuk açıcı ‘Birmingham Hapishanesinden Mektup’ da dahil olmak üzere epey geniş yazılı eser hazinesine sahip oldu. Bu iletişim hatlarını genişleten her iki adam aynı zamanda hitabet becerileriyle de ön plana çıktı. King, güçlü konuşmalarından günümüze kalan görüntüleri sayesinde bu alanda daha ünlü sayılabilir ancak Luther de Wittenberg Üniversitesi’nde öğrenciler için epey zor öğretim görevlisi olarak ününü artırmıştır.

5. İkisinin de başlattığı hareketler onlardan sonra devam etti.

• Martin Luther

Luther’in kilisenin katı doktrinlerinden özgürleşme çağrıları, şaşırtıcı olmayan şekilde Luther’den sonra da kendilerine ait yollarını sürdürdüler. 95 Tez’in yayınlanmasından birkaç yıl sonra hem Alman soyluları hem de köylüler isyanlarını yaymak ve haklı çıkarmak için onun çağrılarını ve eserlerini seçtiler. Ve Protestanlık mezhebine dönüşen hareketin oluşumunda inançları kodlarken reform, Kral VIII. Henry ve diğer İngiliz hükümdarlarının eylemlerinin yanı sıra John Calvin gibi dini liderlerin öğretileriyle devam etti.

• Martin Luther King Jr.

King’in şiddet içermeyen yöntemleri ise, çalkantılı 1960’larda gözden düşmesine rağmen sonrasında giderek parçalanmış ve sabırsız taban haline gelen Malcolm X, Huey Newton ve Stokely Carmichael’in daha radikal seslerine yöneldi.

Ayrıca Bill Gates Kimdir? Merak Edilen 9 Yönüyle Bill Gates! adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

6. İkisi de daha sonra tartışmalarla karşılaştı.

• Martin Luther

İster hastalıklardan bunalmış ister yıllarca yetkililerin gazabından kaçarak kendi düşüncelerini körüklemiş olsun Luther, yaşamının son on yılı boyunca kendisine getirilen tüm kısıtlamaları tabiri caizse fırlatıp attı. 1543 tarihli Yahudiler ve Yalanları Üzerine adlı çalışması Papa, ‘tanrısız keşişler’ ve diğer din adamlarına karşı sert sözleri olmasına rağmen eseri, bu grup hakkındaki duyguları özetlemiş oldu.

• Martin Luther King Jr.

King’in durumu ise daha nüanslıydı. Henüz 40 yaşına gelemeden öldürüldüğü için yaşının yol açtığı acıya asla boyun eğmese de Vietnam Savaşı karşıtı haçlı seferi ve ekonomik değişim için ‘Yoksul Halk Kampanyası’ da dahil olmak üzere birleştirici akort oluşturmayı hedeflediği ama başaramadığı hareketlere yöneldi. Hayatının sonlarına doğru ise yapılan kapsamlı ankette, Amerikalıların yaklaşık üçte ikisinin sivil haklar simgesi hakkında olumsuz görüşe sahip olduğu ortaya çıktı.

7. Dinin geleceğini ve medeni hakları değiştirdiler.

• Martin Luther

Luther, Katolik Kilisesi’ne karşı çıkarak Reform’u ateşlemenin yanı sıra bireysellik, dini özgürlük ve özyönetim kavramları üzerine inşa edilmiş modern dünyanın kapısını açmasıyla tanınmaktadır. Bugün dünya çapında yaklaşık yedi buçuk milyar insanın yaklaşık sekizde biri, yani 900 milyondan fazla insan onun kurduğu dine, Protestanlık mezhebine bağlı durumdadır. Üstelik, Protestanlığın ana kollarından bir tanesinin adı Luther’in adından gelmektedir: Lutheranism.

• Martin Luther King Jr.

King’in göreve çağrılması, 1956 Yüksek Mahkemesi’nin şehir içi otobüslerde ayrımcılığı sona erdirme kararından 1964-65 Sivil Haklar ve Oylama Yasalarına kadar çeşitli somut değişiklikler getirmiştir. Muhtemelen Amerikan sivil hak hareketinin en önemli figürü, ABD başkanı olmamasına rağmen Washington DC’deki National Mall’da anıtı yapılarak ödüllendirilen az sayıda kişiden biri ve yine ulusal tatille onurlandırılan tek kişi durumundadır.