Timur Satrancı Nedir? Oynama Yöntemi ve Tarihçesi

Hem Türk hem dünya tarihinin en büyük komutanlarından olduğuna inanılan ve Asya coğrafyasında Türk-Moğol imparatorluğu kuran Timur, esasen strateji alanındaki başarılarıyla da tanınmaktadır. Fetih çalışmalarında ve savaşlarda kıvrak zekasını kullandığı stratejik hamleleri aracılığıyla Hazar Denizi ve İran’ın doğusunu, aynı zamanda da Anadolu’nun doğusunu kapsayan büyük imparatorluğunu kurmuştur. Bu kadar stratejik hamleyi başarıyla uygulayan Timur, yeteneğini oyunlar üzerinde de göstermiştir. Büyük imparator, kendi ismiyle anılan Timur satrancını icat etmiştir. Yazımızda, bu strateji oyununun tarihçesinden, oynama tekniklerinden ve herkesin az çok bildiği normal satrançtan farklarından bahsedeceğiz…

Timur ya da Timurlenk Satrancı Nedir?

Timur ya da Timurlenk satrancı bizzat onu icat eden kişinin isimlerinden dolayı böyle anılmaktadır. Sağ ayağının aksak olması sebebiyle Timur’a verilen ‘Timur-i leng’ lakabı, oyuna da yansımış ve bazı yerlerde Timurlenk satrancı olarak anılmıştır. Bu satrancın atası olan Timur, başta da bahsettiğimiz gibi, dünya tarihinde adı geçen stratejik anlamda büyük ustalardandır. Haliyle, strateji denince akla ilk gelen oyunlardan olan satranç oynamayı da epey sevmekteydi. Büyük imparator stresli, kızgın ya da düşünceli olduğu zamanlarda sıklıkla satranç oynardı ve satranç konusunda çok başarılıydı.

Hatta koskoca imparatorlukta neredeyse hiç kimse Timur’un karşısında satranç oynamak üzere cesaretini gösteremedi. Fakat Timur, satranç oynamayı çok sevmesine rağmen, normal satranç yöntemi ona artık çok basit gelmekteydi. Bu yüzden genel satranç kurallarına ve yöntemine eklemeler yaparak epey kapsamlı yeni satranç türünü ortaya çıkardı. Onun oluşturduğu satranç, günümüzde pek çok dilde ‘büyük satranç’ ya da ‘Timur satrancı’ olarak anılmaktadır. Büyük satranç ustası Timur, oluşturduğu bu yeni satranca kendi zamanında kullanılan savaş birimlerini ekler ve normal şartlarda 8x8 olan oyun tahtasını 10x11 boyutlarına çıkarmıştır.

Ayrıca Zamanın Su Gibi Akacağı En İyi Savaş Oyunları İçin 12 Öneri adlı yazımıza göz atabilirsiniz.

Timur Satrancının Tarihçesi

Aslına bakarsanız Timur satrancı, ilgili olanlar veya tarihçiler dışında pek bilinmemektedir. Hatta o kadar havada kalmış ki günümüze kadar olan süreçte bu satrancın oynanma tekniğinde ve taşlarında pek çok değişiklik olmuştur. 1986 senesinde İbn Arabşah tarafından kaydedilen satranç tablosu, Timur satrancının esas hali olarak tanınsa da bu zamana kadar oynanmış ve günümüzde hala oynanan Timur satrancı versiyonu ise biraz daha farklıdır. Günümüzde oynanan tahtayla İbn Arabşah’ın tablosu arasındaki temel fark ise, birinde vezirler ve şah 1. sırada konumlanırken diğerinde 2. sırada yer almasıdır. Öte yandan, asıl olan tabloda ‘debbabe’ taşı vardır, ancak diğerinde ‘mancınık’ vardır. Az sonra bahsedeceğimiz oynama yöntemi ise, daha modern olan satranca aittir. Diğer deyişle, eğer Timur satrancı oynamaya karar verip kendinize tahta alacak olursanız yüksek ihtimalle modern olan tahtayı bulacaksınız ve biz de onun tekniği anlatacağız.

Timurlenk Satrancının Normal Satrançtan Ne Farkı Var?

Timur satrancının hepimizin az ya da çok bildiği ‘normal’ satrançtan temel farkı ise oyun tahtasıdır. Normal satranç için üretilen tahtalar 8x8, 64 kareden ibaretken, Timur satrancında 10x11 kare, ayrıca ek olarak 2 tane de çıkıntı vardır. Yani Timur satrancı için üretilen tahtalarda toplamda 112 kare bulunur. Öte yandan, normal satrançtan farklı olarak Timurlenk satrancına eklenen taşlar da bulunmaktadır. Daha fazla ayrıntı için, işte Timur satrancı tahtasının ve taşlarının ayrıntılı bilgisi…

Timur Satrancı Nasıl Oynanır?

Timur satrancının açılış dizilimiyle ilgili kesinleşmiş ya da kanıtlanmış bilgi yoktur çünkü kaynaklara göre bu bilgiler farklılaşmaktadır. Bazı kaynaklar ve görsellere göre, kimi yerde ‘kadınsı’ başlangıç ya da başkalarında daha fazla tanınan ‘erkeksi (eril)’ başlangıç görülmektedir. Ayrıca, bazı kaynaklar ‘savaş motoru’, ‘mancınık’ ya da ‘debbabe’ olarak adı geçebilen taş türünden bahsetmektedir. Az sonra anlatacağımız oyun türü ‘eril’ başlangıç dizilimine göre olduğunu için, biz bu taştan ‘mancınık’ olarak bahsedeceğiz.

Timur Satrancında Oyun Tahtası

Timur satrancında oyun tahtasının genişliği 11 kare, uzunluğu ise 10 kare şeklinde, dolayısıyla 10x11 kareye sahip olan tablodur. Ayrıca bu düzenli karelere ek olarak 2. ve 9. olarak tanımlayabileceğimiz hem yukarıdan hem de aşağıdan baştan 2. sırada kalan satırlara 1’er adet özel çıkıntı karesi yerleştirilmiştir. Bu çıkıntı karelerle beraber oyun tablosunda toplam 112 adet kare bulunur. Her iki taraf oyunun başlangıcında 28’er taşa sahiptir, yani tahtada toplam 56 taş vardır. Taşların dizilim alanı ise her iki tarafın ilk 3 satırı şeklindedir.

Taşlar

Başlangıç aşamasında, oyun tahtasında 28’erden 56 taş olduğunu söylemiştik. Bunlar haricinde, başlangıçta tahtada bulunmayan ve sonradan çeşitli yollarla oyuna eklenebilen ‘Prens’ isimli taşın varlığından da söz etmek mümkündür. Öte yandan, başlangıçtaki bu 28 taşın içinde normal satrançtan da bildiğimiz taşların yanı sıra pek çok yeni birim de görülmektedir.

Piyonlar

Kısaca Timur satrancının birimleri şu şekildedir: Şah, vezir, bakan, gözcü, zürafa, kale, at, fil, mancınık (ya da debbabe), deve ve piyonlar. Ancak piyonlar normal satrançta bildiğimiz gibi sayıları çok olduğu için çoğul eki almaz. Bu satranç türünde neredeyse her üst birimin, yani piyon haricinde her birimin, ‘özel’ piyonu bulunur. Askeri anlamda düşünürsek her üst birimin eri bulunur diyebiliriz. Özetle piyonlar şu şekildedir: Şahın piyonu, vezirin piyonu, gözcünün piyonu, zürafanın piyonu, kalenin piyonu, atın piyonu, filin piyonu, mancınığın piyonu, devenin piyonu ve hatta piyonun piyonu…

İşte tüm bu sayılan piyonların görevi ise şu şekildedir: Karşı tarafın ilk safhalarına ulaşan piyonlar, hangi birimin piyonuysa, bulunduğu yerde o birimi oluşturur. Tüm piyonlar arasında 2 adet özel piyon vardır: ‘Şahın piyonu’ ve ‘Piyonun piyonu’. Şahın piyonu, az önce oyunun başında bulunmamasına rağmen sonradan eklenen taş olarak bahsettiğimiz ‘Prens’ görevini alır. Karşı tarafa ulaştığında şahın özelliklerini yansıtan prens karakterini betimler, yani prens aslında tüm taşlar arasındaki 2. şahtır. Rakibin oyunu kazanması için şahın yanında prensi de alması gerekmektedir.

Diğer önemli piyon ‘Piyonun piyonu’ ise oyunun en karışık taşları arasındadır. Piyonun piyonu, tablonun sol tarafındaki ilk kalenin hemen önünde konumlanır. Bu piyon karşı tarafta ilk safa ulaştığında yerini korur ve kesinlikle hiçbir taraftan bu piyona doğru hamle yapılamaz. Ayrıca piyonun piyonu, karşı tarafın 2 veya daha fazla taşının kaçış yolunu tehdit edebileceği konumlara ilerleyebilir, dolayısıyla bu özelliği sayesinde rakip tarafı epey zorlayabilir.

Diğer Taşların Özellikleri

Şah: Genel olarak normal satrançtaki şahın özellikleriyle aynıdır. Timur satrancına özel olarak rakip tarafın şah çekmesi durumunda 1 defalığına şah, oyundaki herhangi bir taşla yer değiştirilebilir.

Prens: Şahın özelliklerine aynı şekilde sahiptir. Şah ölürse, onun yerine geçebilir.

Zürafa: Çapraz biçimde 1 kare ilerlemeden sonra en az 3 kare düz ilerler. Ayrıca zürafa, diğer birimlerin üstünden atlayamaz.

Gözcü: En az 2 kare şeklinde, ileriye ya da geriye fakat çapraz ilerler. Gözcü de, tıpkı zürafa gibi, diğer birimlerin üstünden atlayamaz.

At: Normal satrançla aynıdır, ‘L’ çizerek ilerler.

Kale: Normal satrançla aynıdır.

Fil: Çapraz biçimde 2 kare hareket edebilir ve diğer birimlerin üstünden atlayabilir.

Deve: 1 kare çapraz, 2 kare düz şeklinde hareket eder ve diğer birimlerin üstünden atlayabilir.

Mancınık: Düz biçimde 2 kare gidebilir ve diğer birimlerin üstünden atlayabilir.

Bakan: Hiyerarşik düzende şahın sağ kolu konumundadır, çapraz şekilde 1 kare gider.

Vezir: Hiyerarşik düzende şahın sol kolu konumundadır, düz şekilde 1 kare gider.

Timur Satrancında Kurallar

Timur satrancında, normal satrançta olduğu gibi amaç, rakibin şahını ele geçirmektir. Farklı olarak, rakibin şahını sıkıştırdığınızda normal satranç berabere biter ancak Timur satrancında bu zafer demektir. Timur satrancının berabere bitmesi için rakibin ek kare çıkıntılarından birine şahınızı ilerletmeniz gerekir. Fakat o kareye doğru yol aldığınızı rakibiniz fark ederse, karesini kolayca savunabilir.

Ayrıca Etkileyici Hikayelere Sahip En İyi 11 Single Player Oyun Önerisi adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Timur Satrancı ‘Eril’ Oyun Dizilimi

Timur satrancında taşların tahtadaki dizilimi epey karışıktır, dolayısıyla böyle bilgilerin elinizin altında olmasında fayda vardır. Sıralayacağımız dizilim ise Timur satrancının en çok bilinen 3 diziliminden yaygın biçimde kullanılan eril dizilimidir.

Soldan sağa;

1. Satır: Fil > Boş Kare > Deve > Boş Kare > Mancınık > Boş Kare > Mancınık > Boş Kare > Deve > Boş Kare > Fil

2. Satır: Kale > At > Gözcü > Zürafa > Bakan > Şah > Vezir > Zürafa > Gözcü > At > Kale

3. Satır: Piyonun piyonu > Atın piyonu > Gözcünün piyonu > Zürafanın piyonu > Bakanın piyonu > Şahın piyonu > Vezirin piyonu > Zürafanın piyonu > Gözcünün piyonu > Atın piyonu > Kalenin piyonu.

Bu satırdaki piyon dizilimi, 2. satırda bulunan birimlerin piyonlarından oluşur. Sadece ilk kalenin önünde kendi piyonu değil, piyonun piyonu bulunur.