UNESCO, 1946’da Birleşmiş Milletler’e üye ülkeler tarafından kurulan; bütçesi ve statüsü yönünden BM’den tamamen bağımsız olan örgüttür (Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü). Birleşmiş Milletler üyesi 44 ülkenin temsilcileriyle yapılan toplantıda kuruluşu kabul edilen örgüt, kurumsal amaçlarını üye devletlerin bünyesinde kurulan Ulusal Komisyonlar vasıtasıyla gerçekleştirerek; eğitim, bilim ve kültür alanlarında çalışmalar yürütüyor.

Bu yazımızda dünya mirası kavramını ortaya koyan ve bu yönde çalışmalar yapan UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi Türkiye’ye ait alanlardan söz ettik.

UNESCO Dünya Mirası Türkiye Listesi

Türkiye’nin de taraf olduğu ve UNESCO’nun 1972 yılında kabul ettiği ‘Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme’ uyarınca Dünya Mirası Listesinde Türkiye’ye ait 17 kültür, 2 karma toplam 19 adet miras alanı bulunuyor.

1. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası - Sivas

Sivas ili, Divriği ilçesinde bulunan tarihî cami ve hastanedir. 1228-1229 yıllarında inşa edilmiş olan tarihi alan cami, hastane, orta bölümde ışıklık kubbesi ve girişle beraber dört eyvandan ibarettir. Ayrıca türbe de bulunur. 1985 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmiştir.

2. İstanbul'un Tarihi Alanları - İstanbul

İstanbul'un Tarihî Alanları, şehirdeki tarihî yarımada içerisinde bulunan ve dört bölgeden oluşan alanların tamamıdır. 1985 yılında UNESCO’nun Türkiye’den koruma altına aldığı alanlardandır. İstanbul tarihi alanları olarak Dünya Mirası Listesine kaydedilen dört bölge; Zeyrek Camii ve çevresi, Süleymaniye Camii ve çevresi, Sultanahmet Camii ve çevresi ve İstanbul kara surlarıdır.

3. Göreme Millî Parkı ve Kapadokya - Nevşehir

Günümüzden milyonlarca yıl önce Erciyes Dağı, Hasandağı ve Göllüdağ’ın lav ve küllerini püskürtmesi neticesinde oluşan yumuşak tabakalar, milyonlarca yıl boyunca yağmur ve rüzgâr gibi doğa olayları ile aşınarak bugün Kapadokya denen bölgeyi oluşturmuştur. Göreme Tarihi Milli Parkı ile beraber Karma Miras Alanı olarak 1985 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine alınmıştır. 1986’da milli park ilan edilmiş fakat 2019 yılında milli park statüsünden çıkarılmıştır.

4. Hattuşaş: Hitit Başkenti - Çorum

Milattan Önce 17-13. asırlar arasında Hitit Krallığının başkenti olan Hattuşaş, günümüzde çorum il merkezinin güneybatısında ve Boğazkale ilçesinde yer almaktadır. Dünya tarihinin en kadim uygarlıklarından olan Hitit’e başkent olmuş bu antik kent 1986 senesinde listeye alınmıştır.

5. Nemrut Dağı - Adıyaman

Günümüzde Adıyaman ili ve Kâhta ilçesi sınırları içerisinde yer alan 2.150 m. yüksekliğindeki Nemrut Dağı 1987 yılında listeye alınmasının ardından 1988 senesinde bölgede tesis edilen Nemrut Dağı Milli Parkı ile de koruma altına alınmıştır.  

6. Hierapolis/Pamukkale - Denizli

Yunanca ‘kutsal kent’ anlamına gelen Hierapolis Antik Kenti günümüzde Denizli’nin Pamukkale ilçesi sınırlarında yer almaktadır. Tarihi Roma Dönemi’ne kadar uzanan bu meşhur turistik ve tarihi bölge Karma Miras Alanı olarak UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Miras Listesi’ne 1988 yılında girmiştir.

7. Ksanthos - Antalya / Letoon - Muğla

Bu iki kadim antik kentten Ksanthos, Antalya-Kaş'a bağlı Kınık Köyü’nde bulunur ve Antik Çağda Likya'nın başkenti olmuştur. Ovaya bakan iki tepe üzerine kurulu kentte Likya Akropolü ve Roma Akropolü bulunmaktadır. Letoon Antik Kenti ise Muğla-Fethiye yakınlarında Kumluova Köyü’nde yer alır. Merkezde yan yana bulunan üç tapınak; Leto, Artemis ve Apollon tapınaklarıdır. Çeşme, kilise ve tiyatro yapı kalıntıları yine aynı bölgede bulunuyor. Letoon ve Ksanthos antik kentleri 1988 yılında UNESCO tarafından, birlikte Dünya Mirası Listesine alınmışlardır.

8. Safranbolu Şehri-  Karabük

Günümüzde Karabük iline bağlı olan tarihi ve turistik ilçe Safranbolu konum olarak Karadeniz bölgesinin güneyinde yer alır. Osmanlı dönemi kent mimarisine sahip evleriyle ünlenmiştir ve bu özelliği sayesinde 1994 yılında Dünya Mirasları Listesi'nde yer almıştır. Yerli yabancı turistlerin gezmek için tercih ettiği özgün yerleşim alanlarındandır.

9. Truva Arkeolojik Alanı - Çanakkale

Çanakkale Kaz Dağı ya da diğer adıyla İda Dağı eteklerinde kurulu antik kent Truva bugün Hisarlık adı verilen arkeolojik bölge içinde bulunuyor. Bölgenin tarihi önemi ise oldukça büyüktür. Örneğin Homeros destanlarında anlatılan Truva Savaşının yapıldığı yer burasıdır. 1996 yılında Milli Park statüsünde olan antik kent ve arkeoloji alanı 1998 yılında da Dünya Mirası Listesine alınmıştır.

10. Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi - Edirne

Osmanlı Padişahlarından 2. Selim emriyle, Mimar Sinan tarafından yapılan cami ve külliyesidir. Mimar Sinan’ın ‘ustalık eserim’ diyerek övündüğü başyapıtıdır. 1568-1574 yılları arasında inşa edilmiş 1575 yılında ibadete açılabilmiştir. Günümüzde şehrin merkezinde kalan tarihî cami ve külliyesi 2000 yılında Geçici Liste’ye alınmış 2011 yılında ise asıl listeye kaydedilmiştir.

11. Çatalhöyük Neolitik Alanı - Konya

Binlerce yıl önce Orta Anadolu’da bulunan yerleşim yerlerinden olan Çatalhöyük doğu ve batı yönünde sıralı iki höyükten ibarettir. Doğuda kalan höyük Neolitik dönemde; batıdaki höyük ise Kalkolitik çağda yerleşim yeri olmuştur. Höyüklerin kesintisiz iki bin yıl boyunca iskân edildiği ve bu bölgede sekiz binden fazla insan yaşadığı biliniyor. Dünyanın en kadim yerleşim alanlarından biri olan Çatalhöyük’ün kent düzeyinde gelişmişliğe sahip olması onu benzerlerinden ayırıyor. Bunun neticesi olarak da önce 2009 yılında Geçici Liste’ye ardından 2012 yılında Türkiye Dünya Miras Listesi’ne dâhil ediliyor.

12. Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu - Bursa

Osmanlı İmğaratorluğu’nun ilk başkenti olması sebebiyle tarihi önemi bulunan Bursa ve Cumalıkızık Dünya Miras Alanı’nda, Orhangazi Külliyesi ve çevresini de kapsayan Hanlar Bölgesi, Hüdavendigar/I. Murad Külliyesi, Yıldırım/I. Bayezid Külliyesi, Yeşil/I. Mehmed Külliyesi, Muradiye/II. Murad Külliyesi ve Cumalıkızık Köyü olmak üzere 6 alt bölge bulunmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu ile ilişkilendirilerek kültürel kategoride 2014 yılında Dünya Miras Listesine alınmışlardır.

13. Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı - İzmir

Çevresinde var olan kültürel peyzaj (doğa ve insanın birleşik eserleri) ile beraber Helenistik döneme ve Roma dönemine ait ayrıcalıklı örnekler barındıran kent, Roma ve Doğu Roma dönemlerine ait katmanlar üzerinde yayılan Osmanlı dönemi mimarisine ait cami, han, hamam ve ticari merkezi örnekleri ile önemini korumaya devam etmiştir. Kültürel Peyzaj kategorisinde Dünya Miras listesine alınan bölge içerisinde 9 bileşen mevcuttur: Pergamon Antik Kenti, Kibele Kutsal Meydan, İlyas Tepe, Yığma Tepe, İkili Tepe, Tavşan Tepe, X Tepe, A Tepe ve Maltepe Tümülüsleri. Günümüzde İzmir Bergama sınırları içerisinde kalan alan 2014 yılında listeye alınmıştır.

14. Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı - Diyarbakır

Diyarbakır Kalesi, Sur ilçe sınırları içinde kalan tarihi yapıdır ve iç dış olmak üzere iki bölümden oluşur. Dört ana giriş kapısı (Dağ-Urfa-Mardin-Yeni) bulunur. 9 bin yıllık tarihi olan surlar, Çin Seddi’nden sonra dünyanın en uzun ve en geniş savunma duvarları olarak biliniyor. Hevsel Bahçeleri, Dicle Nehri kıyısında bulunuyor. Vadi ile kale arasında kalan ortalama 700 hektarlık arazi Hevsel Bahçelerini oluşturuyor.

Farklı canlı türlerinin yaşaması için elverişli ve verimli (habitat) alanları bulunan Hevsel bahçeleri Güneydoğu’nun en büyük kuş cenneti olarak anılıyor. 180 çeşit kuştan başka tilki, su samuru, sansar, kirpi ve sincap gibi pek çok memeli hayvana da ev sahipliği yapıyor. 2000 yılında Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dâhil edilen bölge; UNESCO tarafından 2015 yılında Dünya Mirası olarak tescil edilmiştir.

15. Efes - İzmir

Günümüzde İzmir ili Selçuk ilçesi sınırlarında yer alan Efes Dünya Miras alanı; Çukuriçi Höyük, Ayasuluk Tepesi, Efes Antik Kenti ve Meryem Ana Evi olmak üzere dört bileşenden ibarettir. Antik çağların en önemli merkezlerinden olan Efes; Helenistik dönem, Roma, Doğu Roma, Beylikler ve Osmanlı dönemleri boyunca, 9000 yıl kesintiye uğramaksızın yerleşim vazifesi gördü. Tarihinin tüm aşamalarında liman kenti olarak büyük öneme sahip oldu. Bölge, kültürel ve ticari faaliyetlerin merkezi konumunda idi. Bu özelliği dolayısıyla da 2015 senesinde Türkiye Dünya Mirası olarak kayıtlardaki yerini almış bulunuyor.

16. Ani Arkeolojik Alanı - Kars

Kars şehrinin güneydoğusunda bulunan Ani (Ani Harabeleri diye de bilinir), 900’lü yıllarda Ermeni hükümdarlıklarına başkentlik yapmıştır. 11 ve 12. yüzyıllardan kalma İslami eserler de bölgede yer almaktadır. Ani Arkeolojik Alanı da 2012 yılında geçici listeye alınmış; 2016 yılında da Dünya Mirası olarak kabul ve tescil edilmiştir.

17. Aphrodisias - Aydın

Afrodisyas, Tanrıça Afrodit'e adanmış eski çağlardaki birden çok kentin ortak ismidir. Bunların en meşhur olanı Güneybatı Anadolu’da eski adı Karia olan bölgede kurulmuş olandır. Günümüzde antik kent, Aydın-Karacasu’da Geyre mevkiinde bulunuyor. Bölgede oturanlar, arkeolojik kazıların başlamasıyla beraber bölgeden taşınmıştır. Afrodisyas 2009 yılında geçici listeye dâhil edilmiş, 2017’de de Dünya Mirası olarak tescil edilmiştir.

18. Göbekli Tepe - Şanlıurfa

Göbekli Tepe, Şanlıurfa’nın kuzeydoğusunda ve Örencik köyü yakınında yer alan, dünyanın bilinen en kadim kült (dinsel) yapılar topluluğudur. Neolitik çağın inanç merkezi olduğu düşünülen fakat hala sırlarla dolu olan bölgede günümüze dek 6 tanesi açığa çıkarılan fakat jeomanyetik ölçümler ile toplamda 20 adet olduğu tespit edilen ve boyları 6 metre civarında anıtsal yapılar bulunuyor.

Burası yerleşim yeri değil, yalnızca dini tapınma eylemlerine hizmet etmiş ve bu yüzden çok sayıda tapınak da var. 1963 yılında Göbekli Tepe keşfedilmiştir. Ancak ilk kez 1995 yılında kazı çalışmaları yapılmaya başlanmıştır. Tarihi yeniden yazdırabilecek kadar önemli bilgilere kaynaklık eden Göbekli Tepe, 2011 yılında geçici listeye, 2018’de ise asıl listeye girerek Dünya Mirası olduğu tescil edilmiştir.

19. Arslantepe Höyüğü - Malatya

Dünya Mirası Listesi’ne dâhil edilen en yeni bölge olan Arslantepe Höyüğü, Malatya’nın kuzeydoğusunda bulunuyor. Türkiye’de var olan höyüklerin en büyüğüdür. M.Ö. 5 bin-M.S. 11 yüzyılları arasında yerleşim yeri olarak kullanılmıştır. Günümüzde Fırat Nehri Karakaya Barajı’nın batısında kalan kent 5.-6. yüzyıllarda Romalılara ait köy olarak, sonrasında ise Bizans nekropolü (mezarlık) olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. 24 dönümlük alana sahip Arslantepe Höyüğü 26 Temmuz 2021 tarihi itibarıyla UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dâhil edilmiştir.