Günümüzde ulaşım da artık bir yaşam tarzına dönüştü. Ulaşım için, önceliklerimiz arasında yer eden mecburi bir alışkanlığımız dersek yanılmayız.
Seyahat planları yaparken, bir yakını ziyarete gitmek veya iş gezisi niyetiyle olsun, konfor ve zaman tasarrufu pek çok insan için önem taşır. Tabii alınan konfora bağlı olarak bütçemizde de bazı fedakarlıklar yaratmak da gerekebiliyor bazen. Zamanı, konforu ve kimi zaman güvenliğimizi de düşünerek yolculuk yapma isteğimize bize ulaştıran araçlardan biri de uçaklardır.
Uçak fobisi ve bu fobi yüzünden kendini tehlikede hisseden insanlar da yok değil haliyle. Elbette ki bu yazıyı hazırlama sebebimiz, fobinizi yenme amaçlı değil sadece. Fakat günümüze değin teknik pek çok kontrolden geçmiş, çağın ulaşım teknolojisinin en gelişmiş aracı olan uçaklar, artık önemli oranda seyahatlerde tercih edilir oldu. Bugün yazı dizimizde uçakların ilk kullanılmaya başladığı zamandan bugüne doğru yol alacağız. Uçuş denemeleri, havacılıkta katedilen yolları, yaşanmış uçak kazaları ve nedenlerini, uçağın ve yolcuların güvenliğini sağlayan unsurları sizlerle paylaşacağız.
İnsanların hayatlarını değiştiren diğer icatlar ve öykülerini de okumak isterseniz, linkte tıklamanız yeterli!
İlk Uçuş Denemeleri
Modern uçakların yolcu taşımacılığına geçişine kadar olan süreler boyunca tarihte uçuş denemelerine rastlanmaktadır. 11. yüzyılda uçuş denemeleri için mucitler riske girmeyi göze alabiliyorlardı. Gazneliler dönemine ait bilgin olan Cevheri, kendi üretimi olan kapıya özgü kanatlar ile Ulu camii üzerinden kendini boşluğa bırakması neticesinde başarısız olan ilk hava şehitlerindendir. 17. yüzyıl Osmanlı dönemine ait bir uçuş denemesi ise Hezarfen Ahmed Çelebi’ye aittir. Çelebi, tasarımını kendisinin yaptığı kollarına takılmış kanatlar ile kuşların uçuş bilgileri ve pozisyonuna uygun özellikleri birleştirmiştir. Galata Kulesi üzerinden 3358 metre yol katederek boğazı geçmeyi başaran Çelebi, önemli bir buluş ortaya koymuştur.
İlk Başarılı Uçuş Denemeleri
Motorlu uçuşlara geçilmeden önce havacılığın gelişimi adına yapılan çalışmalar süregelmiştir.
Kısa mesafeli pek çok motorsuz uçuşlar tarih boyunca bilinmektedir. 1783 senesinde Montgolfier kardeşlerin tasarladığı, sıcak hava üfleyen balonlarla insanlar yolculuk yapılabilmiştir. Kontrol mekanizmasında olan eksiklik, bu uçuşla ilgili güvenlik sorunlarını da beraberinde getiriyordu. Bu balonla ancak 8 km yol aşılabilmişti. Sonrasında Zeplin adı verilen kumanda edilebilir özelliğe sahip güdümlü balonlar kullanılmak istendi. Henri Giffard’ın buluşu olan zeplin buharlı motor kullanımı ile 24 kilometreye ulaşmış olsa da hız faktörü ve yükseliş anlamında kısıtlıydı. Modern ağır motorlu uçakların yapımına değin zeplinler üzerinde çalışmalar sürmüştü.
Wright Kardeşler
Wright Kardeşler'in tarih sahnesine çıkması, hava yolu ulaşımı açısından bir miladı işaret etmekteydi. Planörle uçuş denemeleri yapmış olan Wright kardeşler, güçlü bir motoru takviye edecek bir yapıda kanat ölçüsü üzerine birçok deneyler planladılar. Havadaki taşıtın kontrol edilebilir tarafını geliştirip, motorla çalışan özelliklerine uyarlayan Wright kardeşler 17 Aralık 1903 tarihli önemli denemeyi Kill Devil Hills üzerinde gerçekleştirmiştir.
Trablusgarp Savaş Uçağı
Askeri amaçlı olarak bir savaş uçağının kullanımına ilk olarak Trablusgarp Savaşı’nda rastlanmaktadır. İtalyan askeri güçlerin, 1 Kasım 1911 tarihinde Osmanlı devletine karşı kullandığı keşif harekatı ve Libya üzerine bombalamanın yapıldığı bir uçaktır. Aynı şekilde Osmanlı güçlerinden bir askerin silahıyla vurulup düşen bir uçak olarak kayıtlara geçmiştir.
İkinci Dünya Savaşı sonrası, bilim, teknolojik gelişmelerle ülkeler güç arama noktasına gittiler. Deniz uçaklarının tercih edildiği ulaşım, yönünü değiştirerek, 1950’li yıllarda jet motorlu yolcu uçakları üretimi yönünde ivme kazandı. Bu amaçla Boeing uçakları tasarlanmaya başladı.
Boeing 727 üretimleri, yolcu taşıma kapasitesini arttırmak amacıyla gövde ve jet motorları üzerinde çalışan mühendislerle zaman içinde hız kazandı.
Ülkeler Arası İlk Uçuş
Tarihimizde damga mührü olarak da yer etmiş olan ilk ülkeler arası uçuş tarihimiz için takvimler 1 Temmuz 1933 yılını göstermektedir. İstanbul-Roma seferi uzun mesafeli ve şehirler arası kabul edilen ilk uçuşumuzdur.
Türkiye’nin İlk Yerli Yolcu Uçağı
İstanbul-Ankara seferini yapan ilk yerli yolcu uçağımız, 26 Mayıs 1944 tarihinde havalanmıştır. Nuri Demirağ, Türk sivil havacılık tarihinin gelişimi için uçak fabrikasının temel atılmasında öncü bir isim olmuştur. 1936 senesinde uçak yapımı, teknik donanıma sahip olma Çek firmasıyla anlaşarak bina tesis etmiştir.
Tarihimizde Yaşanmış Önemli Uçak Kazalarından Bazıları
Her ne kadar bir çoğumuzun okumaya, ya da izlemeye pek gönlü elvermese de bir o kadar merak konularımızdan biri olmuştur uçak kazaları.
Tenerife faciası, tarihimizin en şiddetli uçak kazası olarak bilinir. İspanya’nın Tenerife adasında Rodeos Havalimanı'na iniş esnasında KLM ve Pan American Boeing uçağının pist üzerinde çarpışması olabilecek bir felaketi beraberinde getirmiştir. Yalnızca 61 kişinin yaralı kurtulduğu bu kazada 583 yolcu hayatını kaybetmiştir.
Günümüzün artık en emniyetli yolculukların başında gelen hava yolculuğu, kokpit- kule arasında iletişim yetersizliği, yıldırım düşmesi, yakıt ikmali, hız göstergelerinde sorun gibi bazı nedenlerden ötürü kırımla sonuçlanabilmektedir. Fakat araştırma sonuçları, bir insanın uçak kazasından ölme riskinin 8 milyonda 1 gibi çok küçük bir oran olduğunu açıklamaktadır. Kaza risk payının oranlandığında en fazla kalkış ve iniş kısmında gerçekleştiğini, seyir halinde bu oranın çok daha düştüğünü söylemek yanlış olmaz.
3 Mart 1974 THY’e ait McDonnell Douglas tipi uçak İstanbul üzerinden Paris- Londra aktarmalı seferi sırasında Paris’te bir ormanlık alana düşmüştü. Yolcu ve mürettebattan kurtulanın olmadığı bu kazada 346 kişi yaşamını yitirmişti. Kaza araştırma heyeti, kaza nedeni olarak kargo bölümüne ait bir kapağın kırılmasıyla parçalanmanın artması belirtilmiştir.
Birgen Air, kendi topraklarımız dışında gerçekleşen bir başka üzücü hadise. 6 Şubat 1996 tarihinde Dominik Cumhuriyeti Puerto Plata kentinin Gregorio Luperon Hava Limanı'ndan kalkan Charter uçağı kalkışından beş dakika sonra Atlas Okyanusu'na düşmüştür. Boeing 757 tipi 301 sefer sayılı Birgen Air uçağının uzun süredir apronda kaldığı bildirilmiştir. Adaya özgü böceklerin salgıladığı sıvının, kılıfla kaplanmamış pitot tüplerine yuva yapması kazayı hazırlayan etmendir. Gösterge ayarının bozulması ile düşen uçaktaki 189 yolcu ve mürettebattan kurtulan olmamıştır.
Fokker F-28 tipi İstanbul-İzmir seferini yapan yolcu uçağı, Yeşilköy Havalimanı'na iniş yapacağı esnada elektriklerin kesilmesi sonucu, pist ışıklarınında sönmesiyle iniş yapmak için rotasını belirlemek için havalanan uçak Marmara Denizi’ne çakıldı. Kaza nedeni tam olarak anlaşılamazken 42 kişi hayatını kaybetti.
Bir diğer ilginç kaza da 1 Şubat 1963 tarihli, Ankara üzerinde bir askeri uçağımızın tatbikat esnasında Middle East Havayolları’na ait bir yolcu uzağı ile havada çarpışması olayıdır. Ankara’da havada gerçekleşen bu korkunç kaza sonucu, yerde kazaya tanık olan pek çok insan hayatını kaybetmiş ve ciddi yaralanmalar gerçekleşmiştir. Uçaklardaki yolcu sayısının 11, asker sayısının 3 olduğu şeklinde bilanço bildirilmişse de yerdeki ölü sayısıyla beraber 100'den fazla kişinin hayatını kaybettiği düşünülmektedir.
Fransa’da yaşanan bir uçak kazası uzun süreler gündemi meşgul etti. 24 Mart 2015 tarihinde Germanwings Havayolları'na ait, uçağının yardımcı Alman pilot Andreas Günter Lübitz, 9525 sefer sayılı yolcu uçağını kasten Alpler üzerinde düşürmüştür. Olay sonrası birçok yorum öne sürüldü. Yardımcı pilotun bu olay öncesi intihar mektubu niteliği taşıyan bir yazısı uzun süre konuşuldu. Kaza sonucu 150 kişi hayatını kaybetmiştir.
Uçakların Güvenliği
Günümüzün modern ulaşımına eşlik eden teknoloji, güvenlik açısından da hizmeti ileri noktalara taşımıştır. Tarihler boyunca gerçekleşmiş uçakla ilgili sorun ve kazalar, inceleme heyetleri tarafından incelenmiştir. Havacılıkta teknik bazı düzenlemeleri, denetimleri arttırmıştır. NASA, uçaklarda oluşabilecek yangın risklerine karşı, her koltuğun yanmaz özelliğe sahip koltukların üretimine dair şartlar getirmiştir. Pisti görüş anlamında sorun yaşanan durumlara binaen Arazi farkındalık sinyalleri panelde yerini aldı. Hava türbinleri, uçakta motor sisteminde meydana gelebilecek arıza ve devre dışı kalma sorunlarında, dengeyi sağlayacak sistem olarak rüzgar santrali olarak işlev görmektedir. Bu sistem uçağı inişe geçene kadar ayakta tutan pervane özelliği göstermektedir.
Uçaklarda olası kabin basıncı değişikliği, uçağın penceresinde bir çatlama veya kapısının yanlış kapatılması, uçaktaki havanın bir şekilde dışarı çıktığı durumlarda yaşanan olası bir durumdur. Basıncı düşürdüğü bilinen bu duruma karşı, oksijen maskeleri devreye girer. 10 bin fit gibi belli bir irtifaya inene kadar bu şekilde solunum yapılması uygun görülür. Dış ortamdan kabine sürekli taze akımının sağlanması olan basınçlama sistemi, kabindeki fazla havanın da uçağın arka kısmından atıldığı bir sistemdir. Dışarıdan gelen havanın kabine dolup sıkıştırmasıyla basınç dengelenmiş olur.
Uçak yolculuklarına dair birçok makale, yayın ve belgesellerde yeni teknik çözümler ve imkanlar paylaşılmaya devam etmektedir. Atamızın da söylediği gibi “İstikbal göklerdedir.” ifadesi zaman içinde insanoğlunun bu uğraşılarını desteklemiştir. Tarihler, buluş yapma adına birçok medeniyete yol göstererek gelişmişin düzeyini karşılaştırmamıza yol açmıştır. Geçmişten günümüze kadar hizmetleriyle ölümsüzleşmiş hava şehitlerini, nice kahramanları ve uygarlığın kapısını aralayan nice bilim insanlarını saygıyla anıyoruz.
Sıkça Sorulan Sorular
İniş esnasında yüksek sıcaklığa sahip fren mekanizması kendisine has soğutucu özelliği de bünyesinde barındırmaktadır. Normal fren yanında riske karşın, kendi kendini kilitleyen fren mekanizması bulunabilmektedir.
Günümüzde ticari uçaklar, 8500 ila 10500 fit arasında ortalama bir uçuşa sahip olsa da uçuş yüksekliği 12.200 metreyi bulan uçak modeli de günümüze tasarlanmıştır. Savaş uçaklarının ise 50.000 fite ulaştığını söylemek yanlış olmaz. Bu irtifa 15 km’lik bir uzunluğa denk gelmektedir.
Bir uçak kazası meydana geldiğinde, olay inceleme ekipleri, kaza kırım heyetleri bazı ölçüm ve analizler yapar. CRW adı verilen turuncu renkteki kara kutu, uçuş bilgilerinin, pilotların kendi arasındaki kokpit kayıtlarının ve kuleyle irtibat bilgilerinin saklandığı bir kayıt cihazıdır. Kaza nedenini soruşturmak için kara kutu kayıtlarından faydalanılmaktadır.
Kabin görevlileri, uçuş teknik bilgileri adına gerekli bilgiler yanında, ilk yardım bilgileri, yüzme, güç gerektiren bazı eğitimler ve acil durumlara karşı alınacak tedbirleri de öğrenmek üzere eğitilirler.
Kokpit, kaptan, yardımcı pilot ve gözlemci pilot olmak üzere üç kişilik ekiple de uçuş yapabilir. Kokpit, kapısının özel kilit sistemi bulunmaktadır. Rastgele kokpite girilmesi mümkün değildir.
