Görüntüsü istiridye kabuğuna benzeyen, bu nedenle de istiridye mantarı adıyla anılan ve oldukça lezzetli mantarlardır. Lezzet benzerliğinden ötürü “et mantarı” denildiği de bilinmektedir. Gerek marketlerde gerekse yerel semt pazarlarında rahatlıkla bulunabilen bu güzel besin, yemeklere çok özel tatlar katıyor. Soğan ve sarımsakla yan yana getirdiğinizde ulaşacağınız damak hazzını denemeden bilemezsiniz elbette; o yüzden istiridye mantarını denemenizi şiddetle tavsiye ederiz.
Güzel olan tarafı, protein yönünden de zengin olan bu mantarı kendiniz evde de yetiştirebilirsiniz. Eğer bitki yetiştiriciliğine az da olsa merak da duyuyorsanız, bu yazımızı okumanızı öneririz. Ancak yetiştirmeye başlamadan önce istiridye mantarlarının ne tür bitkiler olduğunu bilmekte de yarar vardır.
1. İstiridye Mantarının Kökeni Nedir?
Özgün/bilimsel adı ‘Pleurotus ostreatus’tur. Doğada kayın, kavak gibi ağaçların gövdesinde yetişir. Bunun için ‘kavak mantarı’, ‘kayın mantarı’ ya da ‘yaprak mantarı’ gibi isimlerle de tanınmaktadır.
Bilindiği kadarıyla ilk kez toprağa ekilmesi 1. Dünya Savaşı yıllarında gerçekleşmiştir. Gerekçesi de Alman halkına geçim kaynağı yaratmak olmuştur. O yıllarla birlikte uluslararası sahada istiridye mantarı tanınmaya ve ilgi görmeye başlamıştır. Estetik görüntüsü ve muhteşem lezzetiyle dünyaya yayılan bu besin, ticari olarak da değer kazanmıştır. Özellikle Çin, Kore ve Japonya’da oldukça revaçta oluğu bilinmektedir.
İstiridye mantarları spor ile üremektedir. Sporlar, mantarların şapkaları üzerinde çizgi olarak bulunan lamellerdir. Nemli bölgelerde yetişirler. Bu nedenle evde yetiştirilmek istendiğinde, bulunduğu ortam serin ve asgari %75 ila %80 arası nem oranına sahip olmalıdır. Bunu temin etmek için mantarın gün aşırı sulanması gerekecektir.
Sitemizden evde tütsü kullanımı bilgilerine de bakabilirsiniz.
2. İstiridye Mantarı Doğada Nasıl Bulunur?
Doğada kendi kendilerine ortaya çıkan bu mantarlar genelde ağaçların üst gövdelerinde bulunurlar. Çünkü ağaçların üst bölgeleri oksijen yönünden zengin ve nem oranı yüksektir. Ülkemizde de daha çok kuzey bölgelerinde yetiştirilmesi bu yüzdendir. Kuluçka dönemi yaz sonu olup; Ekim ayında havaların soğumaya başlaması ile beraber ağaç gövdelerinde ortaya çıkmaya başlamaktadırlar.
3. Doğal Yöntemlerle Evde İstiridye Mantarı Nasıl Yetiştirilir?
Marketlerden mantar yetiştirme kiti satın almadan kendi hazırlayacağınız ‘kompost’ (bitkisel ve hayvansal atıkların nemli ortamda bozunması ile dönüştüğü organik gübre) ile istiridye mantarı yetiştirilebilmektedir. Tabi bu yöntem bitkilerle biraz daha fazla haşır-neşir olmayı, onları daha yakından tanımayı gerektirir. Yani yarı profesyonel çalışma ister diyebiliriz. Bunun için yapılması gerekenler ise şöyledir:
İlk önce yetişmiş mantarın lamelleri kesilerek, temizlenmiş/arındırılmış edilmiş arpa, buğday ya da mısır gibi tahıllarla aynı kavanoza yerleştirilir ve burada bekletilir. İki haftaya kadar bu ortamdan ‘misel-mantar tohumu’ elde edilir. Misellerin ortaya çıktığı süreçte, kavanozdaki tahılların rengi beyaza döner.
İkinci aşamada miselleri kullanarak başka yeni miseller elde etmek mümkün hale gelmektedir. Elde edilen miseller lamelleri kullanılan ana/yetişkin mantarların aynısıdır. Arındırılmış pamuk ve saman karışımı içerisine miseller ilave edildiğinde kompost işlemi gerçekleşmiş olur. Miseller kompostun her yerini sararak üzerinde büyümeye başlarlar.
Kompost bu haliyle, varsa ve mümkünse kapalı balkonda veya evin en serin odasında yeri hiç değiştirilmeden, hatta hiç oynatılmadan 20 gün süreyle bekletilmelidir. Nemlendirme işlemi için su püskürtme şişelerinden yararlanılabilir. Bitkinin bulunduğu ortamın ısısı 15 derece civarında olmalı; en iyi ihtimalle 20 dereceyi geçmemelidir.
Son aşamada yani 20 günün bitmesinin ardından, hazırlanmış olan kompostun etrafına temiz ve keskin gereçle (jilet gibi) delikler açılır.
Bunun üzerine geçecek 30 gün sonunda bu düzenekte mantarlar çıkmaya başlar. Olgun hale gelen mantarlar toplanır. Mantarlar toplandıkça yerine yeni mantarlar çıkmaya devam eder. Bu şekilde yaklaşık 3 ay süreyle mantar elde edilebilir. Bu devamlılığın sağlanması için yapılması gereken şey; tahıllar kurumaya yüz tuttuğunda önceden açılmış olan deliklerden ıslatmak ve ortam ısısını istenen düzeyde tutmaktır.
4. Hobi Kitleriyle Evde İstiridye Mantarı Nasıl Yetiştirilir?
İstiridye mantarı evde, hazır hobi kitleri ile de yetiştirilebilir. Büyük marketlerde ya da pazarlarda satılan mantar yetiştirme kitleri ile uygun yetiştirme koşulları sağlanarak istiridye mantarları elde edilebilir.
İstiridye mantarı yetiştirmek için gerekli malzemeler:
- 250 gram misel (mantar tohumu)
- 10 kg ağaç talaşı
- Battal boy kalın çöp poşeti.
Uygulama adımları:
Kalın çöp poşetinin zeminine yüksek/kalın biçimde talaş yerleştirilerek yayılır ve ıslatılır. Islatılan kalın tabaka talaşların üzerine mantar tohumları serpilir. Tohumların üzerine bu kez biraz daha az tabaka talaş konarak nemlendirilir ve tekrar tohum serpilir. Poşet dolana kadar bu şekilde talaş ve tohumlar yerleştirildikten sonra poşetin ağzı sıkıca bağlanır.
Hazırlanan poşet kapalı balkonda veya serin ortamda 20 gün kadar hiç ellemeden bekletilir. Sürenin sonunda poşetin etrafına jilet yardımıyla kesikler atılır. Ardından geçecek 10 günün sonunda mantarlar ortaya çıkmaya başlar.
Mantarlar toplandıkça kesiklere su serpilir. 3 ay sonunda ise kit yenilenmelidir.
5. Kütükle Evde İstiridye Mantarı Nasıl Yetiştirilir?
İlk aşamada uygun kütük bulunmalıdır. Mümkünse kavak ya da kayın ağacından elde edilmiş kütükler daha çok işe yarar. Orman köylerinde bu tip kütüklere ulaşmak çok kolaydır. Ancak şehirde bulunuluyorsa, odun satıcılarından da kütük satın alınması mümkündür. Kütüğün çapı 20 santimetre, uzunluğu ise 35 santimetre civarında olmalıdır.
Kütük yeni kesilmiş ağaçtan elde edilmişse yeterli nem oranına sahip olabilir. Ancak kurumuşsa yeterli neme kavuşması için suda bekletilmelidir.
Bu aşamadan sonra kütüğün üzerinde belirleyeceğiniz eşit aralıklarda yaklaşık 5 santimetre derinliğinde delikler açılmalı ve açılan delikler istiridye mantarı miselleri samanla sarılmış olarak yerleştirilmelidir. 20 gün kadar bekletildikten sonra mantarlar ortaya çıkmaya ve toplanmaya hazır hale gelmeye başlar.
6. İstiridye Mantarının Yararları Nelerdir?
Antioksidan özelliğe sahiptir: Vücut hücreleri zaman zaman serbest radikaller yüzünden zarar görebilmektedir. Yani kanser vb. sağlık sorunları yaşanabilmektedir. İstiridye mantarlarının yapılarında, doğal olarak bulunan antioksidanlar, serbest radikallerin zararlı etkilerini yok edebildikleri için vücuda faydalıdır. Kanser ilaçlarında kullanıldığı bilinmektedir.
Kandaki kolesterol seviyesini dengeler: Zararlı kolesterolün düşmesine ve genel olarak kolesterolün dengede kalmasına katkı sağlayıcı etkiye sahiptir. Kolesterol ilaçlarının içeriğinde de istiridye mantarı kullanıldığı bilinmektedir.
Antibakteriyeldir: Doğal antibiyotiktir de denebilir. Bu özelliği ile hastalıkların oluşumuna yol açan bakterilerin gelişmesinin önünü keser ve yok olmalarını sağlar. Gebelikte antibiyotik kullanılması riskli olduğundan gebelerin hasta olmaları halinde birebirdir. Yahut antibiyotik ilaçları kullanmak istemeyenler de rahatlıkla tercih edebilir ve tüketebilirler. Yani ilaç kullanmaksızın bağışıklık sisteminin güçlendirilmesine katkı sağlar.
Demir içerir: İstiridye mantarının yapısında bulunan yüksek orandaki demir kaynağı ile kırmızı etten daha çok etkilidir. Vejetaryenlerin de et tüketimi yerine tercih ettikleri istiridye mantarı, gelir sıkıntısı yaşadığı için et alamayan kişiler için de ekonomik ve lezzetli, alternatif besin maddesi olabilmektedir.
B vitamini içerir: Yüksek oranda B vitamini içeren istiridye mantarı, B vitamini eksikliği yaşayanların da tercih edebileceği besinlerdendir. Bilindiği gibi B vitamini kabızlığa da çare olmaktadır.
Hiper tansiyona karşı etkilidir: Hiper tansiyonun düşürülmesinde katkı sağlar. İçerisinde bulunan potasyum tuzun vücutta yarattığı olumsuz etkiyi azaltır. Bu özeliğiyle istiridye mantarının Hiper tansiyon sorununun ortadan kaldırılmasında etkili olduğu söylenmektedir.
Kansızlık tedavisine katkı sağlar: Kansızlık yaşayan hastaların demir ve folat alımı, tedavi süreçlerini hızlandıran unsurlardandır. İstiridye mantarı, demir ve folat yönünden de zengindir. Bu nedenle anemi hastalarının tedavilerini daha kolay ve hızlı şekilde gerçekleştirmeye katkı sağladığı ifade edilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
Önden ısıtılan tavaya zeytinyağını konur, önceden doğranan mantarlar eklenir. Mantarların suyunu salmasıyla sarımsak ve limon suyu ilave edilerek 1-2 dakika karıştırılır. Tuz, karabiber, pul biber ve kekik eklenir. Son olarak tereyağı eklenir ve eriyinceye kadar karıştırılarak pişirilir.
Kültür mantarı zehirsiz mantar türlerindendir. Ancak yine de hazır satın alınacak olan kültür mantarları bilinen ve güvenilir satıcılardan taze olarak satın alınmalı ve tazeyken tüketilmelidir.
