Medeniyetten uzak şekilde, ilkel toplumlar olarak Amazon ormanlarında yaşayan ve kayıtlara geçmiş neredeyse yüzden fazla kabile vardır. Bazıları özellikle araştırılırken bazıları tesadüfen keşfedildi, bazıları modern hayata geçti, bazılarının nesli ise tükenme noktasına kadar geldi… Medeni (!) uluslar ve bireyler olarak Amazon ormanlarından her alanda yararlanmamızın yanı sıra içerisinde barındırdığı ilkel kabilelere karşı da barışçıl yaklaştığımız söylenemez ne yazık ki…

Devletlerin uygulamaya çalıştığı ne kadar yasak ve koruma planı olursa olsun, Amazon ormanları içerisinde kaçak biçimde çalışan madenciler ve çiftçiler vardır. Ormanlarda çalışan bu kaçak işçilerin zararı büyük: Hem ağaçları kesip yok ediyorlar hem de önlerine çıkan yerli kabilelere karşı savaş açıyorlar. Dolayısıyla yerli kabilelere karşı epey ciddi tehdit oluşturmaktalar. Son senelerde Amazon ormanlarında hayatına devam eden pek çok yerli, kaçak işçiler tarafından öldürülmüştür. Ayrıca kendilerinden çok uzakta kalabalık biçimde dönmeye devam eden dış dünyanın virüslerine yerlilerin bünyesi hiç alışık olmadığı için gelen bu kaçak işçilerden ya da gezginlerden kaptıkları basit virüsler bile onlar için ölüm sebebi olabilmektedir.

Bunca teknolojiye rağmen, dünya üzerinde gözlerden uzak bölgelerde, hiç keşfedilmemiş ya da temas kurulmamış topluluklar hala vardır. Üstelik biz modern topluluklar onlara dokunmadığımız sürece, kendi hallerinde yaşamaya devam edecekler. Ancak Avrupalıların kıtayı keşfetmesiyle başlayan işgaller ve işgallerin getirdiği ölümler bulunduğumuz yüzyılda maalesef hala devam etmektedir. Peki kimler yaşıyormuş bu Amazon ormanlarında diye merak ediyorsanız, işte kabile kabile Amazon ormanlarında yaşayan insanlar…

1. Yanomami Kabilesi

Yanomami olarak da bilinen kabile, Brezilya ve Venezuela’nın birleştiği Orinoco Irmağı’nın havzasında yaşar ve dünyanın en ilkel kabilelerindendir. Total olarak 200-250 civarında köye yayılan kabile yaklaşık 35000 yerliden oluşmaktadır. Ancak bu sayı her geçen gün daha da azalmaktadır. Bunun sebebi yerlilerin yaşadığı bölgede altın avına çıkan kaçak madenci ve çiftçilerin savaş durumunda olmasıdır. Hem Venezuela hem de Brezilya devletleri Yanomamileri korumak adına çalışmalar yaparak bölgeye girişi yasaklamış olsa da bu yasağa uymayan çiftçi ve madenciler kabileye karşı hala tehdit unsurudur. Haliyle bugünlerde kabilenin nüfusu yok olma tehlikesiyle yüz yüzedir.

Yanomami kabilesi, şiddete epey meyillidir. Hem aile fertlerine hem de kendi kendilerine yaralayıcı biçimde zarar verebilirler ancak bu saldırganlıkları onlar için kutsal değer ifade etmektedir. Farklı köylerde yaşayan kabile yerlileri arasında da sıklıkla çatışma ve savaş söz konusu olmaktadır. Öte yandan, kabile üyeleri öldüğünde yapraklara sararak ormana bırakma kültürleri bulunur. Buradan sonrası biraz garipleşiyor: Ölü vücudun etleri çürüyerek böceklere yem olduktan sonra, kalan kemikler yakılarak muzlu çorbalara katılır ve kabile üyeleri tarafından yenir. Bu geleneğin ölen üyenin ruhunu diri tuttuğuna inanmaktadırlar. Kabile, ‘shabono’ denen ve orta kısmı açıkta kalan yuvarlak yapılarda kalır. Bu yapılara tepeden baktığınızda görüntü stadyumu andırmaktadır. Ağaç köklerinden yapılan bu evler aile nüfusuna göre küçük ya da büyük yapılır. Zamanla zarar görmesiyle 5-6 senede aile nüfusunun değişimine göre yeniden yapılmaktadır.

Ayrıca Ormanların Tehlikeli Yırtıcısı Kaplan Türleri ve Özellikleri adlı yazımıza göz atabilirsiniz.

2. Awa Kabilesi

Amazon ormanlarının derinliklerinde soyu tükenme tehlikesi altında yaşayan diğer kabile, Awa’dır. 500 sene kadar önce, Brezilya’nın Maranhao eyaletinde, nüfusu on binleri aşan kabileden günümüzde geriye yalnızca birkaç yüz kişi kalmıştır. 1800’lerde Avrupalı işgalci devletlere karşı yapılan ayaklanmalarda ve diğer bölgelerden gelen virüslerle civardaki yerlilerin pek çoğu ölmüştür. Awalar, o tarihten itibaren göçebe olarak hayatlarını devam ettirmeye başlamışlardır. Şimdilerde ise, tıpkı Yanomami kabilesi gibi, kaçak madenci ve çiftçilerin saldırıları yüzünden nüfusu azalmaya devam etmektedir.

Kabile üyeleri hayvanlarla ve doğayla o kadar iç içe yaşıyor ki yerli kadınlar yavru sincapları ve maymunları kendi bebekleriymişçesine emzirerek büyütürler. Kabile dış dünyadan izole yaşadığı ve nüfusu epey azaldığı için, Awaları görmek pek az insana nasip olmaktadır.

3. Piraha Kabilesi

Daniel Everett adlı antropolog, 1977 senesinden beri yıllarca üzerinde çalıştığı ve hatta onlarla yaşamaya başladığı Piraha kabilesi üyeler için ‘dünyanın en mutlu insanları’ ifadesini kullanmaktadır. Brezilya’nın Porto Velho kentine yaklaşık 400 kilometre uzaklıkta yaşayan Piraha kabilesi de Amazon ormanları insanlarındandır. Dolayısıyla en yakın kasabadan bile buraya ulaşmak isterseniz bu yolculuk 4 gün sürecek tekne yolculuğu olacaktır. Antropolog Everett, 8 sene kabile üyeleriyle birlikte yaşadıktan sonra onların en çok serbest yaşama biçimlerine hayran kaldığını söylemiştir. Dünyadan bu kadar uzaktayken serbest yaşamak zor olmasa gerek… ‘Serbest’ yaşama anlayışları da şöyle:

Kabile üyeleri arasında hiyerarşi yok; yani kimse başkası üzerinde üstünlük kurmaz.

Yalnızca zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak adına çalışırlar. Beslenmek için hayvanları avlanır ancak bunun haricinde başka hayvana zarar verilmez.

Toplanan yiyecekler her üye arasında eşit dağıtılır.

En ilginç ‘serbest’likleri ise kabilenin kendine özgü alfabesi, rakamları ya da yazıyla ifade edilebilecek dillerinin olmamasıdır. İletişim kurmak için farklı sesler çıkarırlar, ıslık çalarlar, hatta hayvan seslerini taklit ederler. Dolayısıyla bazı hayvanlarla iletişim kurabilecek durumdalar.

Gelecek ya da geçmiş gibi kavramları yoktur. Kabile için zaman ya ‘şimdi’dir ya da ‘şimdi değildir’dir.

4. Mashco Piro Kabilesi

Dış dünyadan tamamıyla izole durumda, Peru’daki Amazon ormanlarında, yaşayan Mascho Pirolar da ormanların ilkel kabilelerindendir. Uzun seneler boyunca dış dünyadan neredeyse tamamen görünmez halde olan kabile, 2012 senesinden beri Madre de Dios Nehri’nin yukarı tarafında sıklıkla kendini gösterir olmuştur. Ancak ne yazık ki kabilenin yaşadığı bölgede çember git gide daralmaktadır çünkü kaçak çiftçilik, doğalgaz ve petrol çalışmaları, uyuşturucu ticareti, büyük yangınlar gibi pek çok tahrip edici etmen vardır.

Dolayısıyla buraya gelen topluluklar ve yerli halk arasında temas kurulmaya başlamıştır. Kabile, Madre de Dios Nehri’nin karşı tarafındaki köylü halkla sürekli olarak çatışma ve sürtüşme halindedir. Peru ve Brezilya devletlerinin normal şartlarda bu yerli kabilelerle ilgili temas kurmama politikası vardır ancak 40 seneden uzun zamandır bölgede yerlileri korumak adına çalışan Jose Carlos Meirelles’e göre bu yerli kabile er ya da geç göz önüne çıkacak ve önümüzdeki 10 sene içerisinde kabileyle temas kurulacaktır.

Ayrıca Güney Amerikalı Yerli Halklar ve İspanyolların Gelişi adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

5. FUNAI Kuruluşunca Kaydedilen Brezilya Amazon Bölgesi Kabileleri

Apiaka, Apurina, Arua, Ava-Canoeiro, Guaja, Hi-Merima, Ingarune, Kanibo (Maya), Kaniwa (Korubo), Karafawyana, Karitiana, Katawixi, Kayapo-Pu’ro, Kayapo-Pituiaro, Kayapo-Kararao, Kozicky, Kulina, Maku (Nadeb), Mamainde, Man of the Hole (kabilenin geriye kalan son üyesi olduğuna inanılan yalnızca 1 adamdan oluşan kabile), Mayoruna, Miqueleno (Cujubi), Nereyana, Pacaas Novos, Papavo, Pariuaia, Piriutiti, Satere, Tupi-Kawahib, Uru-Eu-Wau-Wau, Wayapi, Yanomami kabileleri.

6. FUNAI Kuruluşunca Kaydedilen Peru Amazon Bölgesi Kabileleri

Mashco-Piro, Matsigenka (Kugapakori ve Nahua), Nanti, Ashaninka, Isconahua, Kapanawa, Yora, Murunahua, Chitonahua, Mastanahua, Kakataibo kabileleri.