Kalimba, son zamanlarda epey popüler hale gelen ve neredeyse dünya çapında tanınan enstrümanlar arasındadır. Oldukça yaygın biçimde ve pek çok müzik türünde sıklıkla rastlanılabilen bu enstrümanı, muhteşem sese sahip bu müzik aletini detaylıca anlatacağız. Ancak öncelikle bilmeniz gereken şey, kalimbanın tuşlu türlerden olduğudur. Kanun ya da piyano mantığıyla kullanılan bu enstrüman, iki elin arasına alınarak ve baş parmaklar ile üstünde yer alan levhalara güç uygulanarak çalınmaktadır. Kendine has olağanüstü tınısı ve sesiyle kalimba enstrümanını tanımak için ilk olarak ne olduğuna ve tarihçesine bakalım… İşte, kalimbanın özellikleri, çalma metotları, tarihçesi ve her detayı…

Kalimba Nedir?

Kalimbayı detaylıca anlatabilmek için, size ülkemizin nadide enstrümanlarından biriyle kıyaslayarak anlatmayı tercih ediyoruz. ‘Baş parmak piyanosu’ olarak da anılan kalimba, çalma mantığı açısından Türkiye’de de sıklıkla tercih edilen ve kullanılan kanun isimli müzik aletine benzer. Nasıl benziyor diye merak ediyorsanız, cevabı şöyle: Kanun isimli eşsiz enstrümanımız, işaret parmaklarına takılan mızrapların kanunun üzerinde yer alan tellere anlık olarak temas etmesiyle ses çıkarır. Ancak kanun, kapladığı alan ve cins bakımından kalimba enstrümanına göre epey büyüktür; dolayısıyla sadece bir yüzeye konumlandırılarak çalınır.

Kalimba ise iki elin arasında, başın uygun mesafede konumlanmasıyla ve müzisyenin kendini rahat hissettiği pozisyonda kullanılır. Baş parmaklar aracılığıyla çalınan kalimba için başka ek araca ihtiyaç duyulmaz. Boyutu oldukça küçüktür. Bu yüzden her ne kadar benzese de kanuna göre çok daha basit yapısı vardır. Kalimbanın telleri farklı boyutlarda, levhaları ise metal ya da benzer maddelerden yapılmaktadır. Bu levha yüzeyleri, enstrümanın dış kısmından iç kısmına doğru kalınlaşır. Yüzeyler kalınlaştıkça ortaya çıkan ses de kalınlaşır. Öte yandan kalimba, ürettiği ses açısından oldukça ince tınıya sahiptir diyebiliriz ki kanunla ayrıştıkları diğer nokta da budur; kalimba kanuna göre daha dar ve ince sesler çıkarır.

Sonuç olarak bu enstrüman hem oldukça küçük hem de oktav açısından epey sınırlı olduğu için kanuna oranla çok daha basit ve sade müziklerin aletidir. Ancak tabii ki bu görüş sizin için kati yargı olmamalı, bu olağanüstü müzik aletiyle hayal gücünüz sayesinde harika performanslar sergileyebilirsiniz. Yalnızca tınısı açısından ince, tok ve kısa sayılabilir sese sahip olduğunu atlamamalısınız.

Kalimbanın Tarihçesi

Kalimba olarak tanınan bu enstrümanın diğer yaygın ismi ise ‘mbira’ olarak geçer, kullanıldığı yörelere göre de pek çok farklı isim alır. Hatta sadece ismi açısından değil, aynı zamanda kullanıldığı bölgelere şekil almakta ve çeşitlenmektedir. Tarihsel çerçevede ilk örnekleri incelendiğinde kalimbanın ilk olarak bambu ağacı kullanılarak yapıldığı görülür. Binlerce sene önce icat edildiğine inanılır. Bu süreç 1300 yıl öncesinin Batı Afrika’sına, Zambezi Nehri yakınlarına kadar uzanır.

İlk örnekleri bambu ağacından yapılan enstrümanın başlarda daha ahşap yapıya sahip olduğu bilinir. Ancak zaman içerisinde metal ve benzeri parçalar ilave edilerek daha kendine has tınıya sahip ve uzun soluklu olması sağlanmıştır. Güney Afrika’da doğan kalimba, bölgenin Mozambik ve Zimbabwe yörelerinde de kullanılmaya başlayınca pek çok bölge ve ardından ülkeye yayılmıştır. 1900’lü senelerin başında Nijerya’nın Güneydoğu bölgesinde de kullanıldığı bilinir. Kalimbanın pek çok çeşidine Güney Afrika ve Doğu Afrika’da da rastlamak mümkündür.

Bu eşsiz müzik aleti, 1950’li senelerden sonra dünya çapında tanınan, talep gören ve satılan enstrüman haline gelmiştir. 1970’lerin başında ise, ‘likembe’, ‘mbira’, ‘huru’, ‘mbila’, ‘nhare’, ‘matepe’, ‘njari’, ‘sansu’, ‘zanzu’, ‘karimbao’, ‘marimba’, ‘karimba’, ‘sanza’ gibi isimlerle dünya çapında iyice yayılmıştır. Yerli gruplar arasında yayılarak şimdilerde de popüler olması sağlanmıştır. Günümüzde kalimba, özellikle Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde düğünler, sosyal toplantılar ve dini törenlerde yaygın biçimde kullanılır.

Kalimbanın Özellikleri

Kalimbanın özellikleriyle ilgili söylenmesi gereken en önemli unsur, üzerinde yer alan tuşların sayısıdır. Bu tuşların sayılarından bahsetmeden önce, kalimbanın az önce belirttiğimiz genel özelliklerinin üzerinden tekrar geçelim… Günümüzde üretilen kalimbaların gövde kısımları genellikle bu alanda kullanmaya uygun olan ağaç türlerinden elde edilir. Doğru fırınlama metodunun ardından ürüne göre değişen yapı özellikleri ve ölçüye sahip biçimde olan özel ses sütunları üzerine eklenir.

Öte yandan, değinilmesi gereken diğer unsur ise, sıkça tercih edilen ses delikli kalimba türleridir. Bu delikler, tıpkı gitar ve benzer müzik aletlerinin gövdelerinde bulunan ses deliklerine benzer. Aynı mantıkla sesi derinleştirir ve gücünü artırırlar. Bu sayede elde edilen sesin kapasitesi, daha kullanışlı ve kuvvetli olur. Ayrıca son zamanlarda kalimba sahnelerde sıklıkla kullanılmaya başladığı için, bazı bölgelerde elektro modellerinin üretildiği de görülmektedir.

Şimdilerde sıkça kullanılan kalimba modelinin üstünde bulunan tuş sayısı çoğunlukla 17’dir. Bunun sebebi, tuş sayılarının çıkan ses aralığının ve dağarcığını etkilemesi ve 17 tuşlu modelin bu anlamda epey elverişli ve kullanışlı olmasıdır. Daha düşük ve yüksek tuş sayısına sahip olan kalimbalar da bulunur: Örneğin 8 tuşlu… Ayrıca günümüzde en sık tercih edilen 17 tuşlu modeller arasında Pro Kalimba, Maxi Kalimba ve Dark Kalimba’ya örnek verilebilir.

Kalimba Nasıl Kullanılır?

Kalimbanın her yerde olduğu gibi ülkemizde de genellikle 17 tuşlu modeli kullanılır. Ancak enstrümanın tuşları epey küçük yapıda olduğu için büyük ele ve kalın parmaklara sahip müzisyenler için kalimbanın tuşlarına temas etmenin hayli zor olacağını söylemek gerekir. Fakat üzülmeyin çünkü bunun için üretilen geniş tuşlu kalimba modelleri de bulunur. Bunun dışında kalimbanın kullanılışı şöyledir:

• Parçaları kalimbayla çalmaya başlamadan önce, kısımlara ayrılarak öğrenilip güzelce tekrar edildikten sonra diğer kısımlara geçilmelidir. Sonunda, tüm parça çalınmış olacaktır.
• İki elin baş parmakları rahatlıkla kullanılabilir ancak tek elle çalmak da mümkündür.
• Çıkan sesin iyi işitilebileceği, müzisyenin kendini rahat hissedeceği açıda ve uygun uzaklıkta iki elin arasında duracak biçimde kullanılmalıdır.
• Enstrümanın tuşlarına çok fazla güç uygulamadan ve ezmeden, gerektiği kadar güç uygulayarak temas edilmelidir.
• Dikkat dağınıklığı problemi yaşayanlar için, kalimbanın en sade şeklini tercih etmek ideal olacaktır.
• Ton ve ritim açısından kalimbada gelişmek için emek ve zaman harcayarak düzenli çalışmalar yapılmalıdır. Gereken özveriyi gösterdiğinizde kalimba, çalması zor olmayan, kolaylıkla öğrenilen enstrümanlar arasındadır.

Kalimbanın İnsanlar Üzerindeki Etkisi

Etnik ve mistik enstrüman olan kalimbanın, geçmiş dönemlerde pek çok ruh hastalığı ve benzer rahatsızlıkların tedavisinde yaygın biçimde kullanıldığı tespit edilmiştir. Günümüzde ise hala, ses terapisi olarak kullanılmaya devam eder. Bu metotla kullanılan 14 müzik aletinden biri olan kalimbanın, yaydığı titreşim ve güzel tınıları sayesinde beyin üzerinde iyileştirici etkiye sahip olduğuna inanılır. Kaygı ve stresi azaltarak konsantrasyon sağladığına ve hafızayı geliştirdiğine dair kanıtlar bulunur. Ayrıca, pek çok eve girmeyi başarmış olan bu kolay ve minik enstrüman, rahatlatıcı ve sakinleştirici etkisiyle bebek ve çocukların eğitiminde epey verimli biçimde kullanılabilmektedir.