Çocuğun zekâsı ile ilgili görüş bildirebilecek uzmanlığa sahip değilseniz onun üstün zekâlı veya üstün yetenekli olup olmadığını ilk anda fark edemeyebilirsiniz. Bebeğin üstün zekâlı olduğunu anlamak için bazı ölçütleri ve üstün zekâlı bebeklerde daha yoğun rastlanan belirtileri bilmeye ihtiyaç vardır.

Bebeğin hem anne babasından almış olduğu genetik özellikler hem de çevresel faktörlerin etkisi ile oluşan zekâ yapısı ve düzeyi doğal olarak her bireyde farklılıklar gösterir. Gelişmiş kavrama yeteneğine sahip olan bebekler aynı yaş grubundaki hatta aynı aydaki bebeklere oranla bilgiyi daha hızlı kullanır ve bunu sürdürebilirler. Bu durum, beyin kapasitesi ile ilgilidir.

Anne-babalar çocuklarının davranışlarını sürekli olarak gözlemler ve kendi çocuklarını diğer çocuklardan ayıran özellikleri fark ederler. Doğaldır ki her çocuk birbirinden farklı gelişimsel özelliklere sahiptir. Fakat her ebeveyn çocuğunun gösterdiği kimi davranışları üstün zekâlı olabileceği şeklinde yorumlamak isteyebilir. Oysaki akran grupları ile karşılaştırılmadan ve uzman kişilerce değerlendirilmedikten sonra çocuğun zekâsının üstün olup olmadığını söylemek çok da olası değildir.

Bu yazımızda üstün zekâlı bebek nasıl anlaşılır, bebeklerde üstün zekâ belirtileri nelerdir gibi soruları genç anne-babalar için araştırdık ve derledik. Gelin beraber inceleyelim.

Üstün Zekâlı Olmak Ne Demektir?

Zekâ, bireyin hayatta karşılaştığı durumları değerlendirebilme ve sorunları çözebilme potansiyeli olarak ifade edilebilir. Hem genetik hem de çevresel faktörlerle belirlenir ve izah edilir. Üstün zekâlı olmak ise bireyin, akranlarıyla kıyaslandığında daha ileri yeteneklere, becerilere sahip olması ve diğer yaş gruplarına oranla çok üstün performans göstermesi demektir. Üstün zekâlı bireyler bebeklik dönemlerinden başlayarak akran gruplarından farklı özellikler ve davranışlar gösterirler.

Bebeklerde Üstün Zekâ Belirtilerini Nasıl Anlarız?

Akran gruplarıyla karşılaştırdığımızda, bebeğimizin bazı gelişimsel davranışları, diğer bebeklerden daha erken ortaya koyabildiklerini görürüz. Özellikle yaşamın ilk yılında 1-2 ay bile önemli farklılıklar ortaya koyar. Bu farklılıklar bazen üstün zekâ belirtileri olabilmektedir.

Üstün Zekâlı Bebeklerin Ne Gibi Özellikleri Vardır?

Üstün zekâlı bebekler erken dönüm noktalarına sahiptirler. Diğer bebeklere göre belirli dönüm noktalarında farklılık gösterirler. Söz gelimi daha erken konuşur ya da daha erken emekleme becerisi kazanırlar. Bebeğinizin üstün zekâlı olup olmadığının işaretlerini okuyabileceğiniz belli başlı üstün zekâ özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Aile bireylerini erken tanırlar.

Hepimizin bildiği gibi bebeklerin yabancı kişilere verdikleri tepki, sürekli gördükleri kişilere verdikleri tepkilerden farklıdır. Normalde bu tepkileri görmek ve keşfetmek için bebeklerin belirli gelişim seviyelerine gelmesi beklenir. Oysaki üstün zekâlı bebekler çok çabuk bu seviyeye gelebiliyorlar. Aile bireylerinden birini gördüklerinde onu tanıdığını, ona ait görüntünün belleğinde yer ettiğini mimikleri ve jestleri ile belli etmeleri akranlarından çok erken gerçekleşiyor.

• Gelişmiş dil yetenekleri vardır.

Erken dönemde ne söylüyor olduğunuzla ilgili olma eğilimindedirler. 6 aylık üstün zekâlı bebekler kitap okunurken anlatılan hikâyeyi kavrar ve ilgi gösterir. 14 aylıkken cümle kurmaya başlar ve 18 aylıkken verilen yönergeleri takip edebilir. Ortalama dil yeteneğinin çok üzerinde dili kullanma becerileri vardır. Yetişkinlerle konuşurken yaşından büyük kelimeler kullanır ve uzun cümleler kurarlar.

• Bellek yapıları güçlüdür.

Üstün zekâlı bebekler olağanüstü hatırlama yeteneğine sahiptirler. Oyuncağını sakladığınızda hemen bulur ya da mutfağın yeme davranışı ile ilişkisini hemen kavrar. Zaman, nesne ve yer kavramı diğer bebeklere göre daha çabuk gelişir ve bunları kolay hatırlarlar. Üstün zekâlı bebeklerin zihinde tutma becerileri çok yüksektir.

• Sorun çözme becerileri yüksektir.

Kendilerinden daha büyük çocukların anlayabileceği ya da anlaması beklenen sorunları anlar ve çözüm ararlar. Sözgelimi beşiğinden kaçmak için ya da kapı koluna ulaşmak için yüksekliğin önüne nesneler yığmaları gibi.

• Dikkat ve odaklanmada çok başarılıdırlar.

Üstün zekâlı bebekler nesne ya da duruma uzun süreli olarak odaklanabilirler. Bebeklerin çoğu ilgisini çeken nesne ya da duruma karşı ilgisini çok çabuk kaybederler. Sözgelimi ona masal anlatırken biranda ilgisi başka yöne kayar. Ancak üstün zekâlı bebekler siz masal anlatırken oturup sonuna kadar sizi dinleyebilirler. Dikkat aralıkları yüksektir. İlgi duydukları alanlarda ve sevdikleri aktivitelerde uzun süreli odaklanma becerisine sahiptirler.

• Aşırı hareketlidirler.

Bebeklerin gelişimi, dünyaya gelmelerinin ardından çok seri biçimde ilerler. 3 aylık olduklarında bağımsız varlıklarının farkına varırlar ve el kol hareketleri ile bedenlerini keşfederler. Üstün zekâlı bebeklerde bu davranış ve hareketlilik daha fazladır. El, kol ve bacakları sürekli hareket halindedir. Enerjileri çok yüksektir ve sürekli neşeli ve hareketlidirler.

• Emekleme becerileri erken gelişir.

Bebeklerde desteksiz oturma becerisini kazanma ve emekleme dönemleri değişim gösterir. Oturma becerisi ebeveyn tarafından desteklenebilirken, emekleme becerisi bebeğin kendi çabası ve mücadelesi ile gerçekleşebilir. Üstün zekâlı çocuklar emekleme becerisini akranlarından daha önce geliştirirler.

• Akran ilişkilerinde becerikli ve lider pozisyonundadırlar.

Çocukların çoğu yeni ortamlara girdiklerinde alışmak için zamana gereksinim duyarlar. Aile yapısı ve ailenin sosyal ilişkileri bu durum üzerinde etkili olabilir. Ancak, üstün zekâlı çocuklar sahip oldukları coşku, enerji ve merak duygusuyla girdikleri farklı ortamlara hemen uyum sağlama becerisine sahiptirler ve hatta akran ilişkilerinde liderlik gösterirler.

• Kavrama yetenekleri erken gelişir.

Çok erken dönemde insanlarla ve çevresiyle bağlantı kurarlar. Biri konuştuğu zaman kafalarını o yöne çevirir ve söylenen şeyi anladığını belli edecek biçimde karşısındakinin gözlerinin içine bakabilir. Bu durum kavrama yeteneğine ait önemli göstergelerdendir.

• Seslere karşı duyarlılıkları yüksektir.

Bebekler yeni doğduklarında seslere karşı yetişkinler gibi duyarlı değildirler ve çok fazla etkilenmezler. Bu duyarlılık bebek büyüdükçe artar ve gelişir. Üstün zekâlı bebekler ise akranlarından çok daha erken dönemlerde seslere karşı yüksek duyarlılığa sahip olmaktadırlar.

• Sanatçı ruhludurlar ve sayılarla araları iyidir.

Üstün yetenekli çocukların hemen hepsinde sanat ruhu mevcuttur; yaşlarından daha ileri seviyede çizim yeteneğine sahiptirler. Erken dönemde sayıları toplayıp çıkarabilme eğilimindedirler. Eğer bu özellikleri gözlemliyorsanız, çocuğunuzun üstün zekâlı/üstün yetenekli olması olasılığı çok yüksektir.

• Akranlarından farklı duyuşsal ve davranışsal özelliklere sahiptirler.

Üstün zekâlı çocuklar, akranlarından daha yoğun ve karmaşık duygulara sahip olma eğilimindedirler. Başkalarının nasıl hissettiğini anlayabilir ve ifade edebilirler. Daha anlayışlıdırlar ki normal koşullarda çocuklar kendinden başkalarının duygularına karşı daha az duyarlılığa sahiptirler. Yani eğer çocuğunuz yoğun empati barındıran davranışlar gösteriyorsa üstün zekâlı olma ihtimali oldukça fazladır.

• Hayal güçleri çok canlı ve yüksek düzeydedir.

Mutlaka uydurma/hayali arkadaşları vardır ve onlarla çok karmaş görevler üstlendikleri ileri düzeyde aktif hayal dünyasına sahiptirler. Bu çocukların her zaman anlatacak uydurma hikâyeleri vardır ve son derece karmaşık hayal dünyasına sahiptirler.

• Algı düzeyleri yüksektir.

Üstün zekâlı bebeğiniz çevresindeki değişikliklere karşı son derece duyarlıdır. Bu durum onun algı düzeyi ile ilişkilidir. Saçınızdaki değişimi ya da gözlüklerinizin gözünüzde olmadığını fark ettiğini ortaya koyan davranışlar gösterir. Ağladığınızda gözyaşınızı silme ya da sarılma eğiliminde olurlar. Tüm bu örnekler sahip oldukları yüksek algı becerisi ile ilgilidir.

• Fazla araştırmacı ya da meraklıdırlar.

Yürüme yeteneğini kazanan her bebek, çevresindeki nesnelere kaşı genel olarak ilgili ve meraklıdır, bu olağandır. Ancak üstün zekâlı olan bebekler için durum biraz farklıdır. Diğer çocuklara kıyasla daha fazla araştırmacıdırlar. Nesnenin içinde ne olduğunu anlamak ister ve bunun için de onu parçalar ayırma ve görme eğiliminde olurlar. (Bu durumun güvenliği açısından sorun oluşturabileceği unutulmamalı ve çok küçük parçalara sahip materyaller bebeklerden ve küçük çocuklardan uzak tutulmalıdır).

• Yalnız oynama eğilimindedirler.

Üstün zekâlı çocuklar, çocuk grupları içerisinde yer almaktansa yalnız olarak oynamayı tercih ederler çünkü kendilerini bu şekilde daha rahat hissederler. Yalnız başına ve sessizce oyun oynayan, yalnızken uzun süre kitap okuyan/sayfalarını inceleyen çocukların üstün zekâlı olma olasılığı yüksektir.

Bebekler ve okul öncesi çocuklar için el ve parmak oyunları yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Çocuğun Üstün Zekâlı Olup Olmadığı Test Edilmeli Midir?

Eğer çocuğunuzun akranlarından farklı ve ileri özellikleri olduğunu düşünüyorsanız 4 ila 6 yaşları arasında zekâ testi yaptırabilirsiniz. Bu özellikteki çocuklara erken dönemde zekâ testi yaptırmak ve tanı koydurmak, sosyal etkileşimlerinin düzenlenmesine önemli katkı sağlayacaktır. Ancak unutulmamalıdır ki sadece zekâ testine dayanarak tanı koymak doğru ve yeterli değil. Aile görüşmeleri yapılmalı; genetik faktörler incelenmelidir. Ayrıca çocuğun,üstün zekâlı çocukların tipik özelliklerini gösteriyor olması da değerlendirilmelidir. Bu tür gözlemlere sahipseniz çocuğunuzun zekâ düzeyi ile ilgili testler yaptırmanız yararlı olabilir.

Üstün Zekâlı Çocuklarda Öğrenme Güçlüğü Görülebilir Mi?

Üstün zekâyı tanılamak ne kadar kolay değilse disleksi veya öğrenme güçlüğü olan çocukları tanılamak da o kadar zor olabilmektedir. Kimi çocuklarda hem üstün zekâlılık hem de öğrenme güçlüğü aynı anda görülebiliyor. Böyle durumlarda çocuktaki öğrenme güçlüğüne odaklanılıp üstün zekâlı olabileceği ihtimali göz ardı edilebiliyor ve bu nedenle de zekâ düzeyini tanılama gereksinimi yok sayılabiliyor. Bu nedenle tipik zekâ belirtilerine rağmen öğrenmede güçlük yaşayan çocukların zekâ düzeylerinin belirlenmesine ihtiyaç olabilir.

Özellikle genç anne ve babaların sıklıkla merak ettiği ve araştırdığı üstün zekâlı bebek nasıl anlaşılır sorusuna yanıtlar vermeye çalıştığımız yazımızı yararlı bulduğunuzu umuyoruz. Ancak bebeğin akranlarından erken dönemsel özellikler gösteriyor olması her zaman üstün zekâ ile ilişkilendirilmemelidir. Öznel durumlar için, sorularımızın yanıtlarını her zaman uzmanlarda aramak gerektiğini unutmamalıyız.