İnsanlar, herhangi bir rahatsızlıkları olmadığı sürece genellikle iletişime açıktır. Bu iletişimin başlangıç kaynakları arasında dış uyaranlardan bize gelen sinyaller vardır. Herhangi bir işle uğraşıyorken, yapılan işi bozacak her türlü dış uyarana karşı kendini kapatır. Bu olguya ‘odaklanma’ veya ‘konsantrasyon’ denir. Odaklanma yetisini basitçe tanımlamak gerekirse, şöyle söyleyebiliriz:

Zihnimizde pek çok tarafa doğru yönelmiş toplar olduğunu varsayalım. Normal şartlarda bu toplar tamamen farklı yönlere doğru, düzensizce zıplıyorken, konsantre olduğumuz anlarda tüm toplar senkronize hareket ederler. Senkronizasyon içerisinde hareket eden bu toplar sayesinde dış dünyadan gelen başka herhangi bir uyaranı algılamayız. Bu da başarılı şekilde odaklandığımız anlamına gelir. Bazı insanlar ise, dış uyaranlara karşı çok hassastırlar. Zor odaklanmak ya da hiç odaklanamamak toplumlarda yaygın olarak karşılaşılan problemlerdir. Siz de odaklanamama sorunu yaşıyorsanız, gelin hep birlikte sorunun kökenine inelim…

Odaklanma Sorunu

Daha önce betimlediğimiz zihnimizde zıplayıp duran toplar, her koşulda senkronize hareket etmiyor olabilir. Dış uyaranlara karşı daima tepki verme durumunda olmak, ‘odaklanma bozukluğu’ olarak açıklanabilir. Odaklanma sorunu genetik kaynaklı, beyinde oluşan rahatsızlıklar dolayısıyla ortaya çıkabileceği gibi, kimi zaman da artan ivmeyle kendini gösterebilir. Bu durumun korkulacak tarafı olmasa da günlük hayatlarımızda işimize ya da okulumuza devam edebilmek için problemin üstünde çalışmak faydalı olacaktır.

Odaklanma, her ne kadar zihinsel sorun olarak görülse de esasında çözümü için fiziksel motivasyon da gereklidir. Kafein ve şeker içeren gıdalarla fiziksel motivasyonu sağlamaya çalışmak durumu yalnızca geçici süreler için kurtarabilir. Konsantrasyon dağınıklığını o an için yok eden ve yeniden odaklanmayı sağlayan bu tip geçiştiriciler, uzun vadede istenen odağı sağlamayacaktır. Konsantrasyon eksikliği ve odaklanma probleminin hastalık harici en önemli sebepleri arasında yanlış ve dengesiz beslenme ve uykusuzluk vardır.

Ayrıca Ailece, Çocuklarla Oynanabilecek Balon Oyunu Fikirleri bilgilerine de bakabilirsiniz.

Genetik ve Odaklanma Sorunu

Çocuklarda çoğunlukla ergenlik çağının sonuna kadar konsantrasyon eksikliği görülür. Fakat kimi çocuklar, belirgin biçimde odaklanma sorunu yaşamalarının yanında dürtüsel hareketler de sergilerler. ‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’ adıyla anılan bu davranış bozukluğu hem çocuk hem ailesi hem de okuldaki çevresi için yaşamı epey zorlaştırabilir. Bu bozukluk beyin kimyasallarının aktivasyonlarıyla ilgilidir; günlük hayatta böyle çocuklarla karşılaştığımızda, bu problemin yüksek zekâ belirtisi olduğuna inanılsa da henüz bu kanıtlanmamıştır. Kısaca ‘DEHB’ olarak tanınan bu rahatsızlığı yaşayanlar işlerinde ve sosyal yaşamlarında büyük sıkıntılar yaşayabilirler. DEHB tanısını koyabilecek kişiler ise uzmanlardır; yani her odaklanma sorunu yaşayan kişi DEHB değildir.

Peki Nasıl Odaklanabiliriz: Odaklanma Teknikleri

Düzensiz beslenme, stres ve uykusuzluk konsantrasyon bozukluğunu tetikleyen etmenlerdir. Dolayısıyla sorunun yaşandığı zamanlarda şeker ve kafein gibi beynin kimyasal dengesini bozan gıdalar yerine Omega-3 ve hayvansal protein ağırlıklı besinler tüketmek, uyku düzeniniin sağlanması oldukça önemlidir. Sorunun en önemli kısmı, tabii ki zihinseldir. Nefes egzersizleri ya da meditasyon gibi günlük yaşam içerisinde pratik şekilde uygulanabilecek yöntemler odaklanma işini kolaylaştıracaktır.

Öte yandan, diğer odaklanma egzersizleri ise her kişide farklılık gösterebilir. Fakat bilinen ve önerilen en yaygın egzersiz, gözlerle ‘8’ çizmeye çalışmaktır. Veya önemli toplantınızdan önce konsantrasyonunuzu toplayamadığınızı düşünüyorsanız, kamera tarafından takip edildiğinizi düşünebilirsiniz.

Odaklanma müzikleri de işinize yarayabilir: Çeşitli aktiflik hallerinde beynin çeşitli frekanslar yaydığı söylenir. Bu dalgalar arasından konsantrasyonu artıranlara uygun müziklere, internette ‘konsantrasyon müzikleri’ veya ‘focusing music’ yazarak ulaşmak mümkündür. Fakat beyin yapısının kişiden kişiye değiştiği gibi, odaklanmayı sağlayan müzikler de değişebilir. Haliyle sizi dış dünyadan kopararak ahenkle odaklanmanızı sağlayacak müziği deneyerek bulmanız gerekebilir.

Çocuklar ve Odaklanma Sorunu

Çocuklarda odaklanma yetisini etkileyen durumlar arasında en önemli olan dikkat eksikliğidir. Üstelik bu problem çocuğun sosyal ilişkilerinden akademik başarısına kadar pek çok konuda onu olumsuz etkileyecektir. Dolayısıyla bu konuyla alakalı çözümcül yaklaşımlar hem ebeveynlere hem de çocuklara ciddi kazanımlar sağlayabilir. İşte bu yüzden, çocukların dikkat eksikliği yaşamasını önlemenin yollarını araştırdık…

• Çalışma masasında dikkatini dağıtabilecek nesneler bulundurmamak.

Son dönemde özellikle online dersler sırasında, ortamın iyi aydınlatılmış, normal ısıda ve sessiz olması çocukların odaklanmasına katkı sağlar. Şartlar mümkün olduğunca çocukların kendilerine ait odaları olması ya da odalarını paylaştıkları küçük kardeşleri varsa bile ders saatlerinde odaya girmemesi odaklanma bakımından önemlidir. Çalışma ortamının, yani aslında masasının düzenli olması; dikkatini dağıtabilecek oyuncak ya da farklı ders materyalleri gibi şeylerin masanın üstünde bulundurulmaması önemlidir. Ayrıca çalışma alanından telefon-tablet gibi elektronik cihazların çıkarılması ya da kapatılması gerekir. Aksi takdirde, dikkat dağıtıcı unsurlardan hemencecik etkilenen çocuklara yarar yerine zarar verilmiş olur.

• Çalışma masasında yemek yemesine izin vermemek.

Uzmanlar, çalışma masasında atıştırmalıklar olan çocukların odaklanma sorunu yaşayacakları için ders dinleyemeyeceğini ya da ödev yapamayacağını vurgular. Çocuğun önündeki yiyecekler odaklanmayı zorlaştırarak ders verimini düşüreceğinden, özellikle online derslerde çalışma odasında yiyecek bulunmaması gerekir. Ancak su tüketimi odaklanmayı artırarak beynin hızlı çalışmasını sağladığından, çocuklarda su tüketimini teşvik etmek önemlidir. Dolayısıyla masalarında ya da çalışma ortamlarında sürekli olarak su bulundurmak alışkanlık kazanmaları anlamında yardımcı olacaktır.

• Evde ip atlamak ya da trambolinde zıplamak.

Çocukların ders çalışmaya mola verdikleri anlarda telefon ya da tabletle vakit geçirdikten veya televizyon izledikten sonra derse odaklanmaları mümkün değildir. Bu şekilde geçen molaların ardından derse dönünce çocukların aklı doğal olarak oyunda veya dizide kalır. Bu sebeple molalarında ip atlamaları, evin içerisinde yürümeleri, trambolinde zıplamaları ya da küçük egzersizler yapmaları enerjilerini atmaya yardımcı olacağından derse odaklanmalarını kolaylaştırır.

• Beraber zekâ oyunları oynamak.

Düzenli olarak beyin egzersizi yapmak, zekâ oyunu oynamak ya da bulmaca çözmek güçlü konsantrasyon artırıcı etkiye sahiptir. Bu sebeple çocukları, ödevlerinden arta kalan zamanda satranç oynamak, bulmaca çözmek, puzzle yapmak, sudoku oynamak gibi aktivitelere yönlendirmek epey faydalı olacaktır. Özellikle online işlenen dersler sırasında arkadaşlarından uzak kalan çocukların aileleriyle vakit geçirmeleri hem sosyal hem de duygusal gelişimlerine fayda sağlar. Jenga, scrabble, tombala gibi kutu oyunları çocukların dikkat seviyelerini, el ve iletişim becerilerini geliştirmenin yanı sıra ailece güzel vakit geçirmeye de yardımcı olacaktır.

• Mutlaka kahvaltı yaptırmak.

Kimi çocuklar sabahçıyken uyanamadıkları için, kimisinin her vakitte yemek sıkıntısı olduğu için çocuklar kahvaltı yapmak konusunda dirençli olabiliyor. Ancak çocukların derslere gitmeden ya da ödevlerine başlamadan önce kahvaltılarını yapmış ya da günün hangi öğününe denk geliyorsa onu almış olmaları derslerinde daha rahat konsantre olmaları açısından önemlidir. Ayrıca, gün içerisinde ana öğünlerin yanında, hatta her ana öğünün arasında ara öğünler yapmak da hem genel olarak sağlıkları için hem de odaklanmaları için faydalı olacaktır.

• Hafta sonları bile uyku düzenini değiştirmemek.

Uyku yalnızca vücudun değil, beynin dinlenmesi için de şarttır. Fiziksel ve bilişsel gelişim için yeterli uyku, olmazsa olmaz önem taşıyan unsurlardandır. Uyku bozukluğunun çocuklarda uzun süre seyretmesi bilişsel işlevsellikte; yani dikkat, hafıza ve öğrenme gibi konularda problemlere yol açabilir. Dolayısıyla çocuğun uyumasını engelleyecek yüksek ses ya da dikkat çekici aktiviteleri geç saatte başlatmak gibi şeylerden kaçınılmalıdır. Uyuma saatleri kesin olarak belirlenip belirlenen saatlerin dışına çıkılmamalıdır.

• Çocuğun çalışma düzenini onunla beraber oluşturmak.

Çocuklarla beraber çalışma düzeni ve planı oluşturulması ve onların bu anlamda olumlu davranışlarının takdir edilmesi, çocuğun sergilediği bu olumlu davranışların sıklığını artırır. Onlara karşı ‘Önüne bakmıyor musun?’, ‘Çok dikkatsizsin!’, ‘Kırk kere söyledim aynı hatayı yapıyorsun.’ gibi olumsuz cümleler kurmanın dikkati artırmaya yaramadığı gibi, çocuklarda beceriksizlik ve yetersizlik duygularını ortaya çıkaracağı uzmanlar tarafından sıklıkla söylenir.

• Online da olsa arkadaşlarıyla görüşmelerini sağlamak.

Şimdilerde okullarında arkadaşlarıyla düzenli olarak görüşebilseler de çocukların arkadaşlarıyla yüz yüze görüşemedikleri durumlarda görüntülü konuşmalarına olanak sağlamak önemlidir. Arkadaşlarına özlem duyan çocuklar online ya da yüz yüze derslerde arkadaşlarıyla sohbet etmeye çalışmaktan, haliyle öğretmenlerinden çok arkadaşlarına odaklanmaktan derslerine yeteri kadar odaklanmazlar. Bu sebeple, ders dışında kalan zamanlarda çocukların arkadaşlarıyla vakit geçirmesine izin vermek derslerine daha rahat odaklanmalarını sağlayacaktır.